پای نتورک چیست؟ بررسی پروژه کلاهبرداری PI Network

شاید شما هم طی سال‌های اخیر در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های مختلف، از طرف دوستانتان به ثبت‌نام و ‌فعالیت‌کردن در پای نتورک (Pi Network) دعوت شده باشید. پای نتورک پروژه‌ای با وعده‌های جذاب، اما بی پایه و اساس است که با گذشت ۴ سال از انتشار وایت‌پیپرش، هنوز عملی نشده‌اند و مدتی است علاوه بر جامعه ارزهای دیجیتال، مردم عادی را نیز به‌خصوص در ایران با خود درگیر کرده است.

ارز دیجیتالی که گفته می‌شود با گوشی همراه قابل استخراج یا ماین کردن است؛ این رایج‌ترین تعریفی است که در ارتباط با Pi Network وجود دارد. اما این تعریف تا چه حد دقیق است؟ پای نتورک چیست و چه اهدافی دارد؟ آیا پای نتورک کلاهبرداری است؟ در این مقاله به این پرسش‌ها پاسخ خواهیم داد.

پای نتورک چیست؟

شبکه پای (Pi Network) ترکیبی از رمز ارز، اپلیکیشن و یک طرح بازاریابی چند سطحی (MLM) است. این شبکه ادعا می‌کند اولین ارز دیجیتال دنیا را دارد که با گوشی استخراج می‌شود. استخراج توکن Pi بدون نیاز به باتری و با یک گوشی موبایل امکان‌پذیر خواهد بود. لازم است بدانید اکنون که در سال ۲۰۲۴ به سر می‌بریم، پروژه پای نتورک هنوز هیچ ارزشی ندارد و ارز دیجیتال پای در هیچ صرافی‌ فهرست نشده و نمی‌توان آن را خرید یا فروخت.

بنابراین پای نتورک ارز دیجیتالی است که:

• خود را اولین ارز دیجیتال با قابلیت استخراج با گوشی معرفی می‌کند
• هنوز عرضه نشده و تاریخ عرضه آن هم مشخص نیست
• هیچ بلاک چین و کیف پول مشخصی ندارد
• قابل خرید و فروش نیست
• معروفیت خود را مدیون تبلیغات و شبکه‌های اجتماعی است

بیایید نگاهی به وب‌سایت رسمی Pi Network داشته باشیم.

تصویر زیر عکسی از صفحه اول وب‌سایت Pi Network است.

همان طور که می‌بینید، این ادعا در صفحه اول وب‌سایت رسمی پروژه هم به چشم می‌خورد: «اولین ارز دیجیتالی که می‌توانید آن را روی گوشی خود استخراج کنید». این ادعا دروغی بیش نیست! (در قسمت بعد دلیل آن را توضیح خواهیم داد.)

توسعه‌دهندگان پای هنوز قرار است تعداد کوین‌های در گردش را اطلاع دهند. همچنین سقف عرضه این توکن هم همچنان قرار است اطلاع‌رسانی شود. با توجه به اینکه توکن پای در هیچ صرافی‌ای هم فهرست نشده، عملاً هیچ دیتای تاریخی‌ای برای بررسی عملکرد آن در دسترس نیست.

البته در تاریخ ۲۹ دسامبر ۲۰۲۲ صرافی هوبی گلوبال (Huobi Global) خبر از لیست‌شدن پای نتورک داد. در پی اعلام همین خبر ارزش توکن پای ۴۶۱.۳ درصد رشد کرد. بااین‌حال تیم این پروژه در بیانیه‌ای اعلام کرد که مجوزی برای فهرست‌شدن توکنش در صرافی‌ها نداده است.

در حقیقت کل چیزی که باعث محبوبیت پای نتورک شد همین ادعا بود که می‌توان آن را صرفاً با نصب یک نرم‌افزار روی گوشی همراه استخراج کرد. از آنجایی که ارزهایی مانند بیت کوین نیاز به توان پردازشی زیاد و دستگاه‌های گران‌قیمت برای استخراج دارند، ایده استخراج با گوشی برای بسیاری جذاب بود و هست.

اما این در صورتی است که چنین چیزی عملی باشد و برنامه‌ای دقیق برای آن وجود داشته باشد. شواهد تا به اینجای کار نشان می‌دهد که پای نتورک هیچ برنامه دقیقی ارائه نکرده و به همین دلیل است که از نظر بسیاری تنها یک پروژه کلاهبرداری است.

در قسمت بعد به این سؤال پاسخ می‌دهیم که چرا پای نتورک کلاهبرداری است.

آیا پروژه ارز دیجیتال پای نتورک کلاهبرداری است؟

دلایل زیادی برای کلاهبرداری بودن پای نتورک وجود دارد. تعدادی از این دلایل از این قرار هستند:

• در صفحه اول وب‌سایت پای نتورک ادعای دروغی ثبت شده است
• پای هدف مشخصی ندارد و بیشتر وسیله است تا هدف
• وایت پیپر آن دقیق نیست و پر از کلی‌گویی است
• ساختار وایت پیپر آن ناشیانه است
• توضیحات فنی آن نامفهوم و اشتباه است

حال بیایید هرکدام از این دلایل را به‌صورت جداگانه بررسی کنیم.

اولین دروغ در صفحه اول!

در صفحه اول وب‌سایت یک دروغ بزرگ نقش بسته و پای نتورک خود را این‌گونه معرفی کرده است: «اولین ارز دیجیتالی که می‌توانید با گوشی خود، آن را استخراج کنید.»

از نظر تئوری و روی کاغذ، از هر سخت‌افزاری که دارای توان پردازشی باشد می‌توان برای ماینینگ همه ارزهای دیجیتال، حتی بیت کوین استفاده کرد. البته ماینینگ با تلفن‌ همراه به‌هیچ‌ عنوان سودآوری ندارد، اما فقط بدانید که روی کاغذ همه ارزهای دیجیتال را می‌توان با تلفن همراه استخراج کرد.

همچنین، افراد باسابقه در این حوزه، احتمالاً با ارز دیجیتال الکترونیوم (electroneum) آشنا هستند. الکترونیوم و چند پروژه دیگر هم از مدت‌ها قبل ایده ماینینگ با تلفن همراه را ارائه کرده بودند. پس اولین و شاید مهم‌ترین چیزی که به‌عنوان یکی از ویژگی های پای نتورک مطرح شده، دروغی بیش نیست.

پای وسیله را جایگزین هدف کرده است

با بررسی بیشتر این سایت متوجه می‌شویم که هدف از موجودیت پای نتورک چیست و برای چه‌کاری آمده است. پای مدعی آسان‌‌تر کردن فرایند استخراج است. شبکه پای ماینینگ را کار سختی دانسته است که انرژی بسیاری برای آن تلف می‌شود و هدف خود را تسهیل این فرایند می‌داند.

اما نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که ماینینگِ آسان نمی‌تواند هدف باشد. حتی کل فرایند ماینینگ نیز هدف نیست، بلکه وسیله‌ای است برای تأمین امنیت شبکه‌ای که خود اهداف دیگری دارد.

برای مثال، هدف بیت کوین ارائه روشی برای پرداخت‌های همتابه‌همتا و غیرمتمرکز است که در آن مشکل دوبارخرج‌کردن نیز وجود نداشته باشد. هدف اتریوم ارائه قراردادهای هوشمند بر بستری غیرمتمرکز است. هدف پولکادات برقراری ارتباط بین بلاک چین‌های مختلف است. اما هدف غایی بلاک چین پای نتورک چیست؟

در وایت‌پیپر کلی‌گویی شده است

هرکس که تا به حال فقط نگاهی سریع به وایت‌پیپر پروژه‌های بزرگ بلاک چینی انداخته باشد، متوجه غیرحرفه‌ای بودن و جنبه‌های تبلیغاتی پای نتورک می‌شود. برای بررسی وایت‌پیپر پای نتورک (minepi.com/white-paper) نیازی نیست در این‌ باره دانش فنی خاصی داشته باشید.

کافی است آن را ورق بزنید و با وایت‌پیپر پروژه‌هایی مانند cardano مقایسه کنید. با یک نگاه سریع می‌توان تفاوت بین یک پروژه خوب با یک طرح کلاهبرداری ناشیانه را متوجه شد.

یکی از قواعد کلی در تشخیص پروژه‌های نامعتبر و اسکم در حوزه ارزهای دیجیتال این است که صاحبان پروژه هیچ صحبتی درباره جزئیات فنی به میان نمی‌آورند. پروژه خوب، پروژه‌ای است که تمام جزئیات مفهومی و فنی به‌خوبی در آن توضیح داده شود.

در وایت‌پیپر سعی شده است که پای به بیت کوین تشبیه شود، در حالی که نویسندگان مطلب کوچک‌ترین اطلاعاتی از جزئیات فنی بیت کوین ندارند. به نظر می‌رسد آنها بیشتر از اینکه به تشریح جزئیات پروژه خود علاقه‌مند باشند، به مقایسه خود با بیت کوین علاقه دارند.

یک مثال بارز از کلی‌گویی در این مقاله، بخش نقشه راه (Roadmap) است. در نقشه راه پای نتورک به‌طور خلاصه گفته شده است که این پروژه از سه بخش طراحی، آزمایش و پیاده‌سازی نهایی شبکه اصلی تشکیل شده است.

سؤال اینجاست که آیا پروژه‌ای وجود دارد که این سه مرحله را نداشته باشد؟ تمام پروژه‌ها به طور کلی این سه مرحله را طی می‌کنند و در اصل این جزئیات است که باعث می‌شود نقشه راه هر پروژه از پروژه دیگر متفاوت باشد.

ضمن اینکه باید به‌صورت جزئی مشخص شود که پروژه در چه تاریخی به چه مرحله‌ای از پیشرفت خواهد رسید. برای نمونه، در تصویر زیر نقشه راه پروژه تون کوین (TON) را مشاهده می‌کنید.

ساختار وایت‌پیپر ناشیانه است

کسانی که تحصیلات تکمیلی دارند، می‌دانند که ساختار یک مقاله آکادمیک باید چگونه باشد. این وایت‌پیپر از لحاظ ظاهری هیچ شباهتی به یک مقاله متوسط هم ندارد و بیشتر شبیه پست‌های یک وبلاگ است.

برای نمونه، مقاله با ذکر نقشه راه تمام شده است. در حالی که می‌دانیم هر مقاله معتبر، با بخش جمع‌بندی و نهایتاً ذکر منابع به پایان می‌رسد. وایت‌پیپر پای نتورک مانند یک کتاب ۱۰۰ صفحه‌ای است که در صفحه ۳۷ به پایان می‌رسد!

توضیحات فنی نامفهوم و اشتباه است

در قسمتی از وایت‌پیپر در مورد میزان عرضه این کوین (یا توکن!) صحبت شده است. در ادامه به بررسی این مورد خواهیم پرداخت.

میزان عرضه نهایی این توکن از مجموع سه عدد M ،R و D به دست می‌آید. R پاداش ریفرال‌ها (دعوت از دیگران) است که خود، درصدی از M است. D نیز پاداش توسعه‌دهندگان است که درصدی از مجموع M و R است. پس برای محاسبه R و D ابتدا باید M را داشته باشیم. در این مقاله فرمولی برای محاسبه M آورده‌اند:

M=∫f(p)dx

در این رابطه، p تعداد افرادی است که در فرایند ماینینگ مشارکت می‌کنند. f نیز بیانگر تابعی است که متغیرِ آن p است. اولین ایراد فرمول این است که هیچ اطلاعاتی درباره تابع f وجود ندارد و عملاً نمی‌دانیم قرار است از چه چیزی انتگرال گرفته شود.

دومین ایراد این است که متغیرِ تابع با متغیر انتگرال متفاوت است. البته این موضوع ایرادی در روند انتگرال‌گیری به وجود نمی‌آورد، اما پاسخ انتگرال یک تابع دومتغیره از x و p خواهد بود که کران بالا و پایین هیچ‌کدام از آن دو را نمی‌دانیم!

در واقع، M به جای اینکه عدد باشد، یک تابع دومتغیره به علاوه یک عدد ثابت است که نه کران‌های هیچ‌کدام از متغیرها را می‌دانیم و نه عدد ثابت را!

بیشتر بخوانید: وایت پیپر (White paper) چیست و چگونه آن را مطالعه کنیم؟

پروژه پای نتورک چه نقاط قوتی دارد؟

در کنار همه نکات منفی که به آن‌ها اشاره کردیم، پای نتورک ویژگی‌هایی دارد که طرفداران آن معمولاً به آن استناد می‌کنند. به‌عنوان مثال:

• توسعه‌دهندگان پای نتورک از دانشگاه استنفورد هستند
• پای نتورک در کوین‌مارکت‌کپ و چند صرافی بزرگ فهرست شده است
• اپلیکیشن پای نتورک بیش از ۵۰ میلیون بار دانلود شده است
• امتحانش رایگان است و ضرری ندارد!

اگر شک و شبهات خود را درباره این پروژه از افرادی که شما را به آن دعوت می‌کنند بپرسید، در پاسخ این ادعاها را مطرح می‌کنند. در ادامه به بررسی این ادعاها خواهیم پرداخت.

توسعه‌دهندگان پروژه از دانشگاه استنفورد هستند

نیکولاس کوکالیس (Nicolas Kokkalis)، چنگ‌دیائو فن (Chengdiao Fan) و وینسنت مک‌فیلیپ (Vincent McPhillip) به‌عنوان توسعه‌دهندگان اولیه پای نتورک معرفی می‌شوند.

کوکالیس و فن زن‌ و شوهر هستند و همچنان با پای نتورک ارتباط دارند. مک‌فیلیپ اما در فوریه سال ۲۰۲۱ (بهمن ۱۳۹۹) بدون هیچ توضیحی اعلام کرد که تیم پای نتورک را ترک کرده است و پرسش‌ها درباره علت ترک این تیم را به‌طرز مشکوکی بی‌پاسخ گذاشت (twitter.com/vincemcp).

مک‌فیلیپ در بیانیه خود نوشته بود:

باید اعلام کنم که دیگر ارتباطی با پای نتورک ندارم. متأسفم که مجبور هستم انقدر مرموز باشم، اما به این دلیل که در دادگاه عالی شهرستان سانتا کلارا یک پرونده قضایی در دست بررسی دارم، وکیلم توصیه کرده است که توضیحات بیشتری ارائه نکنم.

کوکالیس و فن هر دو به گفته خودشان دارای مدرک PHD از دانشگاه استنفورد هستند و البته نامشان نیز در صفحه‌ای از وب‌سایت دانشگاه استنفورد که با یکی از دوره‌های تحصیلات تکمیلی این دانشگاه در زمینه تعامل انسان و کامپیوتر در ارتباط است، دیده می‌شود (hci.stanford.edu/people).

با این حال، حتی با فرض اینکه دو توسعه‌دهنده اصلی پای نتورک دارای سابقه علمی معتبری در دانشگاه استنفورد باشند، تحصیل در یک دانشگاه مشهور به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند حسن‌نیت توسعه‌دهندگان یک پروژه را نشان دهد. برای مثال، دو کوان، بنیان‌گذار شبکه تِرا (لونا) هم که اکنون در کره جنوبی و آمریکا با اتهامات گوناگونی از جمله کلاهبرداری مواجه شده، از همین دانشگاه مدرک گرفته است.

بیشتر بخوانید: چرا لونا سقوط کرد و آینده آن چه خواهد شد؟ هرآنچه باید درباره فروپاشی ترا بدانید

ارز پای نتورک در کوین‌مارکت‌کپ و چند صرافی بزرگ لیست شده است

یکی از آخرین اخبار پای نتورک که بین دنبال‌کنندگان این طرح موردتوجه قرار گرفته، اضافه‌شدن نام این توکن به کوین‌مارکت‌کپ بوده و این ادعا به‌خودی‌خود درست است؛ اما به چند دلیل برداشت‌های اشتباهی از آن می‌شود و نکات مهمی هم هستند که در این ماجرا مورد توجه قرار نمی‌گیرند.

کوین‌مارکت‌کپ اساساً هیچ مسئولیتی در قبال ارزهایی که در پلتفرم خود فهرست کرده است، ندارد و در گذشته نیز بارها شاهد بوده‌ایم که اطلاعات مربوط به پروژه‌های کلاهبرداری مختلف در این وب‌سایت ارائه شده است. بنابراین وجود نام پای نتورک در کوین‌مارکت‌کپ، هیچ اعتباری برای این پروژه به همراه ندارد.

ضمن اینکه در ادامه توضیح خواهیم داد اطلاعاتی که از قیمت لحظه‌ای ارز دیجیتال پای در کوین‌مارکت‌کپ وجود دارد و همین طور توکن‌هایی که با نام پای نتورک در صرافی‌های ارز دیجیتال موجود هستند، هیچ ارتباطی با پروژه‌ای که درباره آن صحبت می‌کنیم ندارند.

کوین‌مارکت‌کپ ۶ صرافی از جمله صرافی نسبتاً مطرح هوبی (Huobi) را به‌عنوان بازارهای خرید و فروش پای نتورک معرفی کرده است. وب‌سایت Pi Network و صفحات این پروژه در شبکه‌های اجتماعی اما، می‌گویند شبکه اصلی و باز این پروژه اصلاً هنوز راه‌اندازی نشده است و چیزی که اکنون وجود دارد، از طرف تیم پای به‌عنوان یک شبکه محصورشده (Enclosed Mainnet) معرفی می‌شود که تعاملی با بیرون ندارد.

این صحبت‌های تیم پای نتورک در قالب اطلاعیه‌ای در وب‌سایت این پروژه موجود است و حتی برای جلب‌توجه، بالای صفحه اصلی سایت نیز قرار داده شده است (minepi.com/announcements).

علت لیست‌نشدن ارز دیجیتال پای نتورک چیست؟

تیم پای نتورک در این اطلاعیه به‌طور مشخص گفته است «لیست‌شدن توکن آنها در هیچ یک از این صرافی‌ها، از طرف پای نتورک تأیید نشده» و به کاربران خود نیز هشدار داده است که انجام تراکنش به مقصد صرافی‌ها «نقض سیاست‌های پای نتورک است و می‌تواند باعث ضرر کاربران پای شود».

ضمن اینکه همین صرافی‌های فهرست‌شده در کوین‌مارکت‌کپ نیز واریز و برداشت‌های پای را به پلتفرم خود بسته‌اند و این یعنی حتی با فرض اینکه قابلیت برداشت پای برای کاربران فراهم باشد، امکان واریز این توکن به این صرافی‌ها برای معامله، وجود ندارد.

در مجموع باید گفت چیزی که در صرافی‌ها و حتی اطلاعاتی که در کوین‌مارکت‌کپ به اسم توکن پای ارائه شده است، فقط اسم این پروژه را یدک می‌کشد، روی هیچ بلاک چینی وجود ندارد و به همین خاطر قیمت موجود در کوین‌مارکت‌کپ هم نمی‌تواند به‌عنوان قیمت ارز دیجیتال پای نتورک در نظر گرفته شود.

توکن‌های هم‌نام با پای که در صرافی‌ها می‌بینید، در بهترین حالت، یک «IOU» یا «سند بدهی» هستند. IOU را می‌توان این‌طور تعریف کرد: سندی غیررسمی که نشان می‌دهد یک طرف به طرف دیگر چه مقدار از یک دارایی بدهکار است.

دو نکته مهم درباره IOUها این است که زمان بازپرداخت در آنها مشخص نیست و همان طور که گفته شد غیررسمی هستند؛ یعنی اغلب این اسناد که ممکن است در غالب توکنی در صرافی باشند، الزام قانونی برای طرفین ایجاد نمی‌کنند.

در مجموع، باتوجه‌به سابقه مخدوش و آینده نامعلوم پای نتورک و اینکه مشخص نیست حتی در صورت راه‌اندازی شبکه اصلی آن، قیمت هر واحد پای چقدر خواهد بود، معامله توکن‌های هم‌نام با پای در صرافی‌ها نیز ریسک بسیار زیادی دارد و به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.

اپ پای نتورک بیش از ۵۰میلیون بار دانلود شده است

ادعای دیگر طرفداران این پروژه این است که نرم‌افزار معرفی‌شده توسط این تیم در گوگل‌پلی وجود دارد و بیش از ۵۰میلیون بار دانلود شده و همین موضوع نشان‌دهنده اعتبار پروژه است.

اول باید این نکته را بدانیم که بارها اتفاق افتاده است که گوگل نرم‌افزارهای مخربی را به اشتباه در گوگل‌پلی قرار داده و بعداً آنها را حذف کرده است. پس این موضوع نمی‌تواند نشانی از اعتبار یک نرم‌افزار باشد.

دوم اینکه تعداد زیاد دانلود این نرم‌افزار به خاطر دریافت پاداش با لینک و شناسه دعوت (ریفرال) است. افرادی که کوچک‌ترین اطلاعاتی دراین‌باره ندارند، دست به دانلود نرم‌افزاری می‌زنند که شاید روزی پول بادآورده‌ای برای آنان به همراه داشته باشد. پس به این عدد دل خوش نکنید!

امتحانش رایگان است

طرفداران پروژه می‌گویند برای شرکت در استخراجِ این ارز، نیازی به واردکردن سرمایه‌ نیست، پس حتی اگر پروژه به جایی نرسد، ما ضرر نخواهیم کرد.

ماینینگی که از طریق سخت‌افزار انجام می‌شود، ولی در آن هیچ برق و دیتایی استفاده نمی‌شود، ماینینگ نیست. این نرم‌افزار فقط عددی به شما نشان می‌دهد که در طول زمان بیشتر می‌شود؛ عددی که هیچ ارزشی ندارد.

ادعای واردنکردن سرمایه‌ درست است، اما کلاهبرداری همیشه با روش‌های مالی اتفاق نمی‌افتد. شما با شرکت در این پروژه، زمان ارزشمند، اطلاعات شخصی و همچنین سخت‌افزار خود را در اختیار کسانی گذاشته‌اید که هیچ شناختی از آنها و اهدافشان ندارید و نمی‌دانید از گوشی شما و میلیون‌ها فرد دیگر در راستای چه مقاصدی استفاده خواهند کرد.

روش انتقال ارز دیجیتال پای نتورک چیست؟

در اپلیکیشن پای نتورک بخشی به نام «Pi Browser» وجود دارد که در آن قسمتی تحت‌عنوان «wallet.pi» تعبیه شده است. برخی از کاربران ادعا می‌کنند با انجام اهراز حویت (KYC) در Pi Browser موفق به فعال‌کردن امکان انتقال پای‌های خود به دیگر حساب‌های فعال این اپلیکیشن شده‌اند.

اما نکته اصلی اینجاست که امکان انجام اهراز هویت هنوز برای اکثر کاربران این اپلیکیشن فعال نشده است. بخشی از کاربران می‌گویند قبل از شروع مراحل احراز هویت با پیامی مبنی‌بر بسته‌بودن این امکان مواجه می‌شوند و برخی دیگر گزارش کرده‌اند که بعد از ارسال مدارک هویتی خود، حساب آنها تأیید نشده و موجودیشان همچنان غیرقابل‌انتقال باقی مانده است. گفتنی است که مدارک هویتی شهروندان ایرانی نیز مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد.

کل این فرایند برای پروژه‌ای که ادعا می‌کند شبکه‌ای غیرمتمرکز و باز است، به‌شدت مشکوک به نظر می‌رسد و در مجموع حتی اگر امکان ارسال مدارک هویتی برای حساب کاربری شما در این برنامه فعال شده بود، با توجه به احتمال سؤاستفاده از اطلاعات شخصی شما طی این فرایند، به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود که اقدام به احراز هویت کنید.

سؤالات متداول

جمع‌بندی

ایرادهای بسیاری به این پروژه وارد است که در این مقاله فقط به بخشی از آنها اشاره شد. فعالیت‌های تبلیغاتی و روند توسعه پای نتورک از همان روز اول هیچ تناسبی با ارزش‌های اساسی فضای ارزهای دیجیتال از جمله تمرکززدایی، حفظ حریم خصوصی و شفافیت نداشته است.

همچنین طبق یک قاعده کلی، زمانی که حتی مادربزرگ‌ها هم یک پروژه را تبلیغ می‌کنند و این چنین از یک طرح بازاریابی ویروسی برای آن استفاده می‌شود، این پروژه به جایی نخواهد رسید.

تاکنون هیچ شخصیت معتبری این پروژه را معرفی نکرده است، فعالیت‌های تیم پای نتورک هرگز شفاف نبوده و مشخص نیست این پروژه با داده‌های شخصی کاربران خود چه می‌کند.

اگر همچنان به‌دنبال این هستید که بدانید پای نتورک چیست و چگونه باید این ارز دیجیتال را بخرید، باید مستقیم بگوییم که با یک پروژه کلاهبرداری روبه‌رو هستید. پس به‌هیچ‌وجه به وعده‌های پوچ این پروژه دل نبندید و در دام آن نیفتید. به اطرافیان خود نیز توصیه کنید که وقت خودشان را صرف پروژه کلاهبرداری پای نکنند.

به یاد داشته باشید که افزایش تعداد کسانی که در دام پروژه‌های کلاهبرداری می‌افتند، باعث بی‌اعتمادی عموم مردم و قانون‌گذاران به ارزهای دیجیتال خواهد شد و در نتیجه پذیرش و مقبولیت این دارایی‌ها در جامعه به تأخیر خواهد افتاد. رسالت جامعه ارزهای دیجیتال، آگاه‌سازی مردم درباره پروژه‌های پانزی و طرح‌های کلاهبرداری است.

بیشتر بخوانید: طرح پانزی چیست؟ تشخیص شرکت‌های هرمی ارز دیجیتال