ابرقدرت‌ها چقدر پول چاپ کرده‌اند؟ نمودارها پاسخ می‌دهند

از زمان بحران مالی سال ۲۰۰۸ تاکنون، بانک‌های مرکزی کشورهای مختلف در سرتاسر جهان به‌میزان قابل‌توجهی ارز بدون پشتوانه چاپ کرده‌اند.

فدرال رزرو (Federal Reserve)، بانک مرکزی ایالات متحده، قادر است تنها با اعمال چند فرمان رایانه‌ای از هیچ دلار ایجاد کند که همان «چاپ» پول به‌صورت مجازی است. سپس این نهاد می‌تواند پول را دقیقاً مثل واریز الکترونیکی، به سیستم بانکداری تجاری تزریق کند. مدت‌ها پس از بحران مالی ۲۰۰۸، اکنون در دوران بحران ویروس کرونا هم بانک‌های مرکزی کشورهای مختلف مانند فدرال رزرو برای کمک به اقتصاد در حال چاپ کردن مقادیر بی‌سابقه‌ای پول هستند. مایک کو (Mike Co)، نویسنده مطرح حوزه ارزهای دیجیتال، در مقاله‌ای که برای وب‌سایت مدیوم نوشته است، افزایش ترازنامه تجاری چند کشور بزرگ را در سال‌های اخیر بررسی کرده است.

رشد چشمگیر ترازنامه مالی کشورهای مختلف

بانک‌های مرکزی کشورهای سراسر جهان برای انجام فرایندهای مالی مانند خرید اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه با پشتوانه رهنی و اخیرا بدهی شرکت‌ها، پول صادر می‌کنند. این اقدام با اصطلاحاتی مانند چاپ پول، انبساط پولی و تسهیل کمّی شناخته می‌شود. درنتیجه این کار، تریلیون‌ها دلار، یورو، ین، یوان و … در دهه اخیر به بازار جهانی تزریق‌ شده‌ است.

نمودار زیر، انبساط پولی سال‌های اخیرِ آمریکا را نشان می‌دهد:

رئیس فدرال رزرو در سال ۲۰۰۹ و پس از کمک مالی بی‌سابقه برای نجات سیستم بانک‌داری تجاری در یک برنامه تلویزیونی به این موضوع اشاره کرد و گفت:

ما صرفاً از رایانه برای افزایش موجودی حسابی که آنها (بانک‌های تجاری) با فدرال رزرو داشتند استفاده کردیم. این کار بیشتر شبیه به چاپ‌کردن پول است تا قرض‌دادن.

قبل از بحران مالی سال ۲۰۰۸، فدرال رزرو ارزش اوراق قرضه خزانه را در حدود ۷۰۰میلیارد دلار ثابت نگه ‌داشته بود. پس از حباب اوراق قرضه با پشتوانه رهنی، فدرال رزرو تریلیون‌ها دلار صادر کرد. اکنون در ماه ژوییه سال ۲۰۲۰ (تیرماه ۱۳)، ترازنامه فدرال رزرو ایالات متحده تقریباً برابر با ۷تریلیون دلار است.

در آن سوی اقیانوس اطلس نیز، سیستم پولی بانک مرکزی اروپا پس از بحران مالی سال ۲۰۰۸، با بحران بدهی کشورها در سال ۲۰۱۳ مواجه شد. پس از یک دوره کوتاه‌مدت، عرضه پایه یورو سه برابر شد. اکنون در ماه ژوییه سال ۲۰۲۰، بانک مرکزی اروپا برای تبادل با انواع مختلف دارایی‌ها ۶تریلیون یورو چاپ کرده است.

بانک مرکزی ژاپن از اولین بانک‌هایی بود که قبل از بحران مالی سال ۲۰۰۸ به سیاست تسهیل کمّی روی آورد. پس از دهه‌ها رکود اقتصادی به‌دنبال حباب بورس، ژاپنی‌ها پس از مشاهده مؤثرنبودن کاهش نرخ بهره به پیشگامان گسترش ترازنامه تبدیل شدند. اکنون در ماه ژوییه سال ۲۰۲۰ (تیرماه ۹۹)، ترازنامه بانک مرکزی ژاپن از ۶۰۰تریلیون ین فراتر رفته است.

ین ژاپن و فرانک سوئیس عمدتاً با عنوان ارزهای امن و ذخیره ارزش شناخته می‌شوند.در بحران‌های اقتصادی کلان، تقاضا برای ین و فرانک در سطح جهانی بالاتر می‌رود. این شرایط این امکان را فراهم کرده است که دولت سوئیس برای پاسخ به تقاضا بتواند گسترش پولی بیشتری را رقم بزند. از سال ۲۰۰۸ تا ماه ژوییه سال ۲۰۲۰، ترازنامه بانک مرکزی سوئیس (SNB) حدود ۱۰ برابر رشد داشته و سبد سهامی قابل‌توجهی از شرکت‌های فناوری‌محور ایالات متحده را در اختیار گرفته است.

ذخیره پایه پولی کشور استرالیا اخیراً از ۲۵۰ میلیارد دلارِ استرالیا فراتر رفته است. هرچند که نرخ رشد این ذخیره در مقایسه با سیستم‌های پولی مرتبط با ارزهایی که به‌عنوان ذخیره ارزش شناخته می‌شوند، پایین‌تر است.

بانک مرکزی کانادا نیز در چند روز اخیر شاهد رشد قابل‌توجهی در ترازنامه خود بوده است.

در ماه ژوییه سال ۲۰۲۰، ترازنامه بانک مرکزی انگلستان نیز به ۷۰۰میلیارد پوند رسیده است.

ازنظر سابقه، رشد هم‌زمان و هماهنگ ترازنامه بانک‌های مرکزی کشورها تنها محدود به کشورهای توسعه‌یافته نیست. کشورهایی مانند چین و هند نیز سیاست رشد ترازنامه بانک مرکزی را دنبال کرده‌اند.

اقتصاد چین و هند در دو دهه گذشته رونق شدیدی را تجربه کرده است. به‌موازات این رشد، بانک‌های مرکزی این کشورها تریلیون‌ها روپیه و یوان چاپ کرده است.

نسبت ترازنامه مالی به تولید ناخالص داخلی کشورها

کشور ژاپن نسبت به تولید ناخالص داخلی (GDP) خود، در مقایسه با سایر کشورها بیشترین مقدار ترازنامه را به خود اختصاص داده است، درحالی‌که در ماه ژانویه ۲۰۲۰ (دی‌ماه ۹۸)، ترازنامه فدرال رزرو آمریکا تنها برابر با ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور بوده است.

با مقایسه وضعیت بانک‌های مرکزی کشورهای مختلف پس از سال ۲۰۰۶، می‌توان دریافت که ایالات متحده، انگلستان و کانادا در نسبتِ ترازنامه به تولید ناخالص داخلی خود رشد قابل‌توجهی را شاهد بوده‌اند.

در زمان بحران همه‌گیری ویروس کرونا مقیاس دخالت بانک‌های مرکزی کشورها در ترازنامه مالی بی‌سابقه بوده است. این بانک‌ها همواره در شرایط بحرانی خریدار نهایی طیف وسیع و در حال گسترشی از دارایی‌های مالی بوده‌اند. در ایالات متحده، بانک‌های تجاری نقش واسطه را در این فرایند ایفا می‌کنند.

جمع‌بندی

به نظر می‌رسد که مداخلات پولی در سطح جهان از پدیده نوظهوری حمایت می‌کند که در آن بازارهای سهام مستقل از شرایط اقتصادی به فعالیت می‌پردازند. نظریه‌ اقتصادی کلاسیک این‌گونه این وضعیت را توجیه می‌کند که درصورت وجود عرضه و تقاضای پیوسته برای کالاها و خدمات، وجود پول بیشتر در یک سیستم اقتصادی باعث گران‌تر شدن همه چیز خواهد شد.