وب ۵ چیست و چرا از نسخه سوم وب بهتر است؟

اینترنتی که امروز دردسترس ما قرار دارد، راه درازی را پیموده است؛ از وب ۱ که آن را با نام وب جهان‌گستر یا World Wide Web می‌شناسیم تا وب ۵، یعنی نسل پنجم اینترنت که این روزها در همه‌جا صحبت از آن است. این تحولات بسیار سریع روی داده است و اکنون حتی پیش از آنکه امکان فهم پیچیدگی‌های وب ۳ را یافته باشیم، جک دورسی، مدیرعامل پیشین توییتر، از برنامه خود برای ایجاد وب ۵.۰ سخن می‌گوید.

بیشتر بخوانید: وب ۳.۰ چیست؟ چگونه روی نسل بعدی اینترنت سرمایه‌گذاری کنیم؟

دورسی هدف وب ۵ را ایجاد پلتفرم اینترنتیِ «فوق غیرمتمرکز» اعلام کرده است که در آن کاربران امکان کنترل داده‌ها و هویت خود را در‌اختیار دارند. بااین‌حال، این ایده مشابه همان چیزی است که وب ۳ در پی آن است؛ یعنی تمرکززدایی. پس وب ۵ دقیقاً به چه چیزی اشاره می‌کند و به‌دنبال چیست؟

در این مقاله، درباره تاریخچه وب، ارتباط وب ۵ با دورسی، تفاوت‌ها و شباهت‌های آن با وب ۳، اهمیت وب ۵ و نقشه‌راه و مسیر آینده آن صحبت خواهیم کرد. اگر شما هم مشتاق‌اید که بدانید وب ۵ چیست، تا پایان مطلب با ما همراه باشید.

وب ۵ چیست؟

وب ۵ پلتفرم وب غیرمتمرکزی است که امکان ساخت نرم‌افزارهای غیرمتمرکز با گواه‌های قابل‌تأیید و نودهای غیرمتمرکز را برای توسعه‌دهندگان فراهم می‌کند. هدف این پلتفرم آن است که کنترل و مالکیت داده‌ها را به کاربران تفویض کند.

بیشتر بخوانید: برنامه غیرمتمرکز (Dapp) چیست؟

اگرچه وب ۵ هنوز در حال توسعه است، نشانه‌هایی وجود دارد که با آن‌ها می‌توانیم ماهیت این نوآوری را بفهمیم. در‌حال‌حاضر، باور عمومی بر این است که وب ۵ ترکیبی از وب ۲ و وب ۳ خواهد بود که تمرکزش روی ایجاد چیزی است که نه‌تنها هوشمند، بلکه با احساس هم مرتبط است. این یعنی وب ۵ درست مانند ارتباط مردم با یکدیگر، می‌تواند با کاربران خود ارتباط مستقیم برقرار کند.

وقتی وب ۵ شکل نهایی خود را بگیرد، تعاملی حسی میان کامپیوتر و انسان می‌تواند ایجاد کند. اینترنت در وضعیت فعلی‌اش در حوزه‌های مربوط به احساس کاملاً خنثی است؛ چون هیچ امکانی برای درک احساس کاربران ندارد. همچنین، داده‌های کاربران در اینترنت فعلی در‌اختیار طرف‌های ثالث است؛ اما وب ۵ انقلابی در این زمینه‌ها ایجاد خواهد کرد.

ماهیت وب ۵

اگر می‌خواهید وب ۵ را با مثال ملموس‌تری درک کنید، وب‌سایتی را تصور کنید که بتواند شِمایی از احساسات یک شخص طراحی کند. تصور کنید که کاربر هدفونی را روی گوش‌های خود گذاشته است و ازطریق آن با محتوای وب‌سایت تعامل می‌کند. این هدفون احساسات کاربر را مثلاً از روی تغییرات تشخیص‌دادنی در چهره او برای کامپیوتر درک‌پذیر می‌کند.

حتماً با نرم‌افزارهای دستیار مجازی (Virtual Assistant) آشنا هستید. این نرم‌افزارها می‌توانند با مطالعه رفتار کاربر نیازهای او را تشخیص دهند و با دقت زیادی بدانند که او اکنون به چه چیزی نیاز دارد. حالا وب ۵ را دستیاری مجازی در نظر بگیرید که در ابعادی بسیار گسترده‌تر طراحی و ساخته شده است. این نسخه از اینترنت می‌تواند از احساسات کاربر به‌عنوان منطق تحلیل خود استفاده و اطلاعات مختلف را در سطوح بسیار پیچیده‌تری تفسیر کند. بدین‌ترتیب، نسل پنجم وب در همزیستی کاملی با زندگی روزمره کاربران خواهد بود و ارتباطی ارگانیک با همه کارهای آن‌ها برقرار خواهد کرد.

هوش مصنوعی این امکان را به کامپیوترها داده است که مانند انسان‌ها ارتباط برقرار کنند. کامپیوترها با استفاده از این فناوری می‌توانند استدلال و فکر کنند و به ورودی داده‌شده کاربر پاسخ دهند. این یعنی وب ۵ به کاربران خیلی نزدیک‌تر از آن چیزی است که بسیاری تصور می‌کنند. باید بگوییم که وب ۵ در‌مقایسه‌با وب ۳ تمرکز بیشتری روی فرد دارد. از‌لحاظ نظری، وب ۵ تجربه‌ای کاملاً جدید و متفاوت را برای هر کاربر فراهم خواهد کرد؛ چراکه احساسات افراد را درک می‌کند و پاسخ متناسب با آن را به کاربر می‌دهد. ازاین‌رو، تجربه وب ۵ برای هر کاربر منحصربه‌فرد و متفاوت از دیگران خواهد بود.

تاریخچه و تکامل وب

وب جهان‌گستر سامانه‌ای از اسناد اَبَرمتنی (Hypertext) است که ازطریق اینترنت به آن‌ها دسترسی داریم. هرکسی که به اینترنت دسترسی دارد، می‌تواند صفحه‌هایی را ببیند که حاوی متن و تصویر و ویدئو هستند. طرح تیم برنرز-لی (Tim Berners-Lee) و رابرت کایو (Robert Cailliau)، مبدعان وب جهان‌گستر، این بود که با استفاده از اَبَرمتن، اطلاعات در شبکه‌ای از نودها ادغام شوند تا کاربران بتوانند آن‌ها را ببینند؛ اما این طرح اولیه تحولات شگرفی را تاکنون پشت‌سر گذاشته است که در‌ادامه می‌بینیم.

وب ۱

برنرز-لی وب ۱ را به‌شکل شبکه‌ای طراحی کرد که فقط خواندنی (Read Only) بود. این اولین نسل از وب جهان‌گستر بود که از سال ۱۹۸۹ تا ۲۰۰۵ مردم سراسر جهان از آن استفاده کردند. در این نسخه از وب، کاربران فقط می‌توانستند اطلاعات منتشرشده را بخوانند و وب‌سایت‌های آن پویا و زنده و تعاملی نبودند. وب ۱ شامل فناوری‌هایی ابتدایی مثل اچ‌تی‌تی‌پی (HTTP) و اچ‌تی‌ام‌ال (HTML) و یوآرال (URL) بود.

درواقع، هدف اصلی وب‌سایت‌ها در وب ۱ انتشار عمومی اطلاعات و حضور در فضای آنلاین بود. کاربران ازطریق مرورگرهای اولیه مانند نت‌اسکیپ (Netscape) و اینترنت اکسپلورر (Internet Explorer) به این اطلاعات دسترسی داشتند. ابعاد تعاملی وب ۱ بسیار محدود و در حد ارسال و دریافت ایمیل و بعدها امور بانکی آنلاین بود. به‌بیان‌ بهتر، تمرکز روی انتقال محتوا بود، نه تعامل و تولید.

وب ۲

با تداوم رشد فناوری، پلتفرم وب ۱ نیز توسعه یافت و قابلیت‌های تعاملی و پویای جدیدی شامل دانایی، مردم‌محوری، مشارکت و قابلیت خواندن‌ونوشتن در سال ۲۰۰۴ به آن افزوده شد. این‌ها خصوصیات وب ۲ بودند که برخلاف نسخه پیشین وب، قدرت بیشتری به کاربران می‌دادند و امکان تعامل را فراهم می‌کردند.

در وب ۲، صفحات وب همچنان ایستایی خود را داشتند؛ اما تعاملی بودند و ازلحاظ اجتماعی به‌هم متصل شدند و محتوای تولیدشده کاربران رواج یافت. بسیاری از شرکت‌ها نرم‌افزارهایی طراحی و منتشر کردند که مردم را در پلتفرم‌های خود گِرد هم می‌آوردند. شرکت‌ها از این طریق داده‌های کاربران را جمع‌آوری و از آن درآمدزایی می‌کردند. به‌لطف حضور وب ۲، اکنون کاربران می‌توانستند ویدئوهای خود را در یوتیوب بارگذاری یا در فیس‌بوک با دیگران تعامل کنند.

وب ۳

در سال ۲۰۰۶، جان مارکوف (John Markoff) مفهوم وب ۳ را برای اولین‌بار پیشنهاد داد. وب ۳ وبی معنایی است که شامل یکپارچه‌سازی، خودکارسازی، کشف داده و مشوق تحرک و جهانی‌سازی است. تعریف دیگر وب ۳، وب معنایی هوشمند است.

این وب به کاربران امکان می‌دهد که راحت‌تر جست‌وجو و هم‌رسانی و ترکیب کنند. وب معنایی به کاربر و کامپیوتر کمک می‌کند که کار خود را از مجموعه‌داده‌ای شروع کنند و در مجموعه‌های بی‌پایانی ادامه دهند. هدف داده‌های متصل این است که کامپیوتر با آموزش خواندن صفحه‌های وب به ماشین‌ها بتواند کارهای مفید بیشتری برای ما انجام دهد.

وب ۴

وب ۴ مبتنی‌بر ارتباطات بی‌سیم (Wireless) با گوشی‌های تلفن‌همراه و کامپیوترها برای برقراری ارتباط میان مردم و اشیاء در هر زمان و مکانی در زمان واقعی و به‌صورت فیزیکی و مجازی است. سامانه موقعیت‌یابی جهانی (GPS) که به مردم کمک می‌کند مسیرشان را پیدا کنند، نمونه خوبی از وب ۴ است.

وب ۵

پیش‌تر گفتیم که پنجمین نسخه وب هنوز در دست توسعه قرار دارد و شکل نهایی خود را نیافته است؛ اما قرائنی وجود دارند که بر‌اساس آن‌ها می‌توان تعریفی از نسل پنجم وب ارائه داد. نسل پنجم وب درواقع وب متصل و مبتنی‌بر احساس و نماد است که می‌تواند با انسان‌ها ارتباط برقرار کند. درواقع، وب ۵ با انسان‌ها ارتباط حسی دارد و مانند دستیاری شخصی عمل می‌کند.

در‌حال‌حاضر، فناوری نمی‌تواند احساس انسانی را درک کند؛ اما استارتاپ‌هایی مثل Wefeelfine و Emotive ایجاد شده که به‌دنبال بررسی احساسات انسانی است. چنین استارتاپ‌هایی راه را برای تجربه‌های شخصی‌تر باز می‌کنند و گستره مخاطبان اینترنت را بیش‌ازپیش افزایش می‌دهند.

 وب ۵ و ارتباط آن با جک دورسی و TBD

جک دورسی برنامه‌نویس، نیکوکار، کارآفرین اینترنتی و بنیان‌گذار شرکت توییتر است. او شرکت بلاک (Block Inc) را نیز پایه‌گذاری کرده که مربوط به پرداخت‌های مالی است. در این سال‌ها، دورسی پیشرو بسیاری از فناوری‌های اینترنتی بوده است و فهم جامعی از نحوه کار وب و چگونگی ارتقای آن دارد. در ماه‌های اخیر، او انتقاداتی از وب ۳ و محدودیت‌های آن مطرح کرده است. اعتقاد دورسی این است که مهم‌ترین نگرانی در پیاده‌سازی وب ۳ مالکیت است.

مدیرعامل پیشین توییتر می‌گوید که در وب ۳ کاربران مالک اصلی اینترنت نیستند و مالکیت همچنان به شراکت‌های محدود و سرمایه‌گذاران خطرپذیر وابسته است. وی بر این باور است که وب ۳ هنوز برنامه‌ای متمرکز است که فقط برچسب متفاوتی دارد. دیدگاه دورسی درباره نسل پنجم وب و آنچه با آن قابل‌دستیابی است، در همین باور ریشه دارد.

مباحث مربوط به نسل پنجم وب با نام TBD گره خورده است. پلتفرم TBD زیرمجموعه شرکت بلاک است و به دورسی تعلق دارد. TBD قرار است پلتفرمی مبتنی‌بر بلاک چین بیت کوین بسازد. این پلتفرم در ژوئن‌۲۰۲۲ اعلام کرد که می‌خواهد روی توسعه وب ۵ کار کند و زیربنای این وب روی بنیان‌های بیت کوین ساخته خواهد شد. بنا‌بر اعلام TBD، نسل پنجم وب قرار است ذخیره داده و هویت غیرمتمرکز را در نرم‌افزارهایی ادغام کند که مالکیت آن‌ها متعلق به افراد است. این پلتفرم به توسعه‌دهندگان امکان خواهد داد که تجربه‌های کاربری کم‌نظیری ارائه دهند و هم‌زمان تضمین کنند که کنترل داده‌ها و هویت کاربران در‌اختیار خودشان است.

TBD بر این باور است که در‌حال‌حاضر، داده‌ها و هویت افراد در‌اختیار طرف‌های ثالث است و این مالکیت در وب ۳ صرفاً به طرف‌های ثالث دیگر منتقل شده است. با اینکه پروژه وب ۵ در اوایل ژوئن سال جاری اعلام شد، این پروژه همچنان تحت توسعه منبع‌باز است؛ یعنی هنوز تاریخ دقیقی برای انتشار این پلتفرم اعلام نشده است.

مایک بروک (Mike Brock)، رئیس TBD، گفته است که پلتفرم وب ۵ این شرکت با استفاده از روش بلاک چینی برای توسعه تجربه هویت‌محور و بدون سانسور، دیگر مدل‌های وب ۵ را پشت‌سر خواهد گذاشت. تیم توسعه TBD پیش‌بینی کرده است که در‌ادامه راه توسعه نسل پنجم وب، مشکلات ناشی از پیش‌فرض‌های مربوط به‌معنای غیرمتمرکزسازی اینترنت وجود خواهد داشت.

دلایل اهمیت وب ۵

بحث درباره وب ۵ بدون ارائه توضیحی درباره قابلیت‌های آن و دلایل برتری آن‌ها ناقص می‌ماند. درعین‌حال، یادآوری این نکته مهم است که نسل پنجم وب هنوز در دست توسعه قرار دارد و این باعث می‌شود که نتوان با قاطعیت درباره ویژگی‌های آن صحبت کرد.

همچنین، کاربران ممکن است انتظار طیف وسیعی از قابلیت‌ها را پس از توسعه و پیاده‌سازی وب ۵ داشته باشند. همچنین، نمی‌توان از دو قابلیت مهم در مفهوم وب ۵، یعنی کنترل کاربران بر هویت و داده‌های خود، چشم‌پوشی کرد. با این مقدمه، در‌ادامه مقاله این دو قابلیت را تشریح می‌کنیم تا چشم‌انداز روشن‌تری دراین‌باره به‌دست آید.

کنترل کاربران بر هویت خود

یکی از ویژگی‌های اصلی نسل پنجم وب این است که کنترل هویت کاربران به‌طورکامل در‌اختیار خود آن‌هاست. برای مثال، فرض کنید سارا کیف پول دیجیتالی دارد که می‌تواند با آن داده‌ها و مجوزها و هویت خود را به‌طورامن برای ارتباط با نرم‌افزارها مدیریت کند. سارا از این کیف پول برای ورود به نرم‌افزار شبکه اجتماعی غیرمتمرکز استفاده می‌کند.

ازآن‌جاکه این نرم‌افزار به هویت سارا متصل شده است، او دیگر به ساخت پروفایل نیازی ندارد. همه پست‌ها و اتصال‌ها و رابطه‌هایی که با این نرم‌افزار ایجاد می‌شود، در نود غیرمتمرکز سارا ذخیره می‌شوند. در چنین حالتی، سارا می‌تواند هر‌موقع که خواست، نرم‌افزار را تغییر دهد و داده‌های اجتماعی او نیز با همان کیف پول به نرم‌‌افزار جدید منتقل شود.

مالکیت داده‌ها

مالکیت کاربران بر داده‌های خود یکی دیگر از ویژگی‌های نسل پنجم وب است. تصور کنید سارا اهل موسیقی است؛ اما دوست ندارد داده‌های شخصی‌اش در‌اختیار فروشندگان موسیقی قرار گیرد. این رویکرد سارا را مجبور می‌کند که در هر نرم‌افزار موسیقی جداگانه همان آهنگ‌ها را جست‌وجو کند و فهرست پخش جدیدی بسازد.

در‌حال‌حاضر، هر نرم‌افزار پخش موسیقی وابسته به فروشنده همان نرم‌افزار است؛ اما وب ۵ این امکان را فراهم می‌کند که سارا داده‌های خود را در نود وب غیرمتمرکزی ذخیره کند و از هر نرم‌افزاری که استفاده می‌کند، دسترسی به داده‌های خود را به آن نرم‌افزار بدهد. بدین‌ترتیب، تجربه شخصی او به‌طورخودکار به هر پلتفرمی که او دسترسی بدهد، منتقل می‌شود.

نقشه‌راه وب ۵

همان‌طور‌که پیش‌تر گفتیم، این نسخه از اینترنت که در دست توسعه TBD است، کاملاً مبتنی‌بر بیت کوین خواهد بود. دلیل این امر حمایت جک دورسی از بیت کوین و اعتقاد شخصی او به این موضوع است که بیت کوین امن‌ترین شبکه غیرمتمرکز جهان است. اتکای وب ۵ بر بلاک چین بیت کوین باعث می‌شود که این پلتفرم به پروتکل‌ها و شبکه‌های بلاک چینی متمرکز متنوعی نیازی نداشته باشد که وب ۳ روی آن قرار گرفته است.

TBD هنوز نقشه‌راهی برای نسل پنجم وب ارائه نکرده است؛ اما می‌توان دورنمایی از تحولات آینده این پلتفرم را از گزارش‌های موجود استخراج کرد. هدف این پروژه ساخت طبقه‌ای از پروتکل‌ها و نرم‌افزارهای کاملاً غیرمتمرکز است که به کاربران کمک می‌کند تا از‌طریق نرم‌افزارهای نسل پنجم وب امکان فیلتر‌کردن ارتباطات اجتماعی و تعاملات و نرم‌افزارهای مالی خود را داشته باشند.

این نرم‌افزارهای وب ۵ داده‌های کاربران را در خود ذخیره و امکان دسترسی همیشگی به این داده‌ها را فراهم می‌کنند. TBD برای دستیابی به این هدف در حال کار روی ویژگی‌های زیر است:

• احراز هویت غیرمتمرکز
• خدمات احراز هویت خودگردان
• کیت توسعه نرم‌افزار (SDK) احراز هویت خودگردان
• نود وب غیرمتمرکز

شباهت‌ها و تفاوت‌های وب ۳ با وب ۵

مهم‌ترین شباهت‌های موجود میان وب ۵ و وب ۳ ازاین‌قرارند:

• هر دو با اتکا بر فناوری بلاک چین ساخته شده‌اند.
• در هر دو پلتفرم مردم امکان تعامل با یکدیگر را بدون هیچ واسطه‌ای دارند.
• جست‌وجوها و پیشنهادها با نیازهای کاربران سازگار است؛ چون هر دو بر یادگیری ماشینی و هوش مصنوعی تمرکز دارند.

تفاوت‌هایی نیز بین پنجمین نسل وب و وب ۳ وجود دارد؛ ازجمله:

• وب ۵ به کامپیوترها امکان می‌دهد با دریافت سیگنال‌های مغزی کاربران به احساسات آن‌ها واکنش نشان دهد که چنین چیزی در وب ۳ امکان‌پذیر نیست.
• نسخه نسل پنجم وب اینترنت کاملاً غیرمتمرکز است؛ یعنی واسطه‌ها و دولت‌ها نمی‌توانند داده‌های کاربران را ذخیره یا کنترل کنند.
• وب ۵، تنها پلتفرمی است که به کاربران اجازه می‌دهد با استفاده از کیف پول دیجیتال به‌صورت یکپارچه از نرم‌افزاری به نرم‌افزاری دیگر منتقل شوند.

آینده وب ۵

در‌حال‌حاضر، آینده این نسخه از وب در هاله‌ای از ابهام قرار دارد؛ به‌ویژه اینکه هیچ جزئیاتی درباره نقشه‌راه آن منتشر نشده است. وب ۵ روی توسعه راهکارهای کاملاً غیرمتمرکز کار می‌کند که امکان تعاملات مالی و ارتباطات اجتماعی را فراهم می‌آورند. در همین حال، نیاز به محافظت از داده‌ها و هویت کاربران از دغدغه‌های مهم نسل پنجم وب به‌شمار می‌رود.

در‌حال‌حاضر، TBD روی توسعه چهار جزء مهم وب ۵ از‌جمله نود وب غیرمتمرکز و احراز هویت غیرمتمرکز کار می‌کند. دو جزء مهم دیگر عبارت‌اند از: خدمات احراز هویت خودگردان و کیت توسعه نرم‌افزاری احراز هویت خودگردان.

پرسش‌و‌پاسخ درباره وب ۵

جمع‌بندی

در این مقاله، نسل پنجم وب و ویژگی‌های آن را بررسی کردیم و گفتیم که پلتفرمی مبتنی‌بر بلاک چین بیت کوین است که قصد دارد کنترل کامل هویت و داده‌های کاربران را در‌اختیار خودشان قرار دهد. همچنین، وب ۵ زمینه را برای استفاده از هوش مصنوعی به‌منظور ایجاد انقلابی در تعامل کاربران با کامپیوتر ایجاد می‌کند. کامپیوتر با استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی قرار است بتواند در بستر وب ۵ احساسات کاربران را درک کند.

درادامه، درباره تاریخچه تکامل اینترنت از وب ۱ تا وب ۵ صحبت و به قابلیت‌هایی اشاره کردیم که هر‌یک از این نسخه‌ها در‌اختیار کاربران قرار می‌دهند. همچنین، درباره تفاوت‌ها و شباهت‌های نسل پنجم وب و وب ۳ گفتیم که هردو مبتنی‌بر فناوری بلاک چین و تمرکززدایی است؛ اما وب ۵ می‌تواند احساسات کاربران را درک کند و بسیار غیرمتمرکزتر از وب ۳ است.

دیدگاه‌های جک دورسی درباره وب ۳ و اعتقاد او به ماندگاری فناوری بلاک چین و ارزهای دیجیتال زمینه را برای ظهور وب ۵ آماده کرد. اکنون شرکت TBD در حال توسعه وب ۵ است و اگر به قدرت نوآوری دورسی باور داشته باشیم، باید منتظر انقلابی در تعامل انسان و کامپیوتر باشیم که قرار است با پنجمین نسخه وب به جهان عرضه شود.