آشنایی با ارزهای دیجیتال قبل از بیت کوین؛ سفری در زمان

فرض کنید سوار ماشین زمان شده‌ایم و می‌خواهیم به دورانی برویم که هنوز بیت کوین خلق نشده اما جرقه‌های نوآوری در حوزه ارزهای دیجیتال از گوشه‌ و کنار دنیا به چشم می‌خورد و محققان پا به‌عرصه فناوری پول الکترونیکی گذاشته‌اند. در این مقاله با پروژه‌هایی که پیش از بیت کوین رویای پول الکترونیکی غیرمتمرکز را در سر داشتند آشنا می‌شویم.

ظهور پول دیجیتالیِ قابل اعتماد تقریبا همزمان بود با پیشرفت‌هایی که در علم رمزنگاری اتفاق افتاد. دو پرسش اساسی برای هر فردی که می‌خواهد یک پول دیجیتال را بپذیرد پیش می‌آید:

• آیا این پول معتبر است و امکان جعل آن وجود ندارد؟
• آیا فرد دیگری به جز من می‌تواند ادعای مالکیت بر این پول را داشته باشد؟ (مشکل دوبارخرج کردن)

پول کاغذی مشکل جعل را با استفاده از کاغذهایی با ساختار پیچیده و تکنولوژی چاپ برطرف می‌کند. علاوه بر این هرگز با چالش دوبار خرج کردن (Double spend) نیز مواجه نمی‌شود، چراکه یک ماهیت فیزیکی نمی‌تواند همزمان در دو مکان حضور پیدا کند.

همان‌طور که می‌دانید پول سنتی به صورت دیجیتالی نیز قابل ذخیره و انتقال است. برای مقابله با جعل و دوبار خرج کردن، یک (یا چند) واحد یا نهاد متمرکز مثل بانک یا شرکت خصوصی، تمامی تراکنش‌های الکترونیکی را رصد و کنترل می‌کند.

در پول دیجیتال که فاقد جوهر چاپ محرمانه و یا هولوگرام امنیتی است، از رمزنگاری برای اعتماد و اثبات ادعای مالکیت یک پول توسط یک فرد استفاده می‌شود. امضای دیجیتال در علم رمزنگاری به یک فرد امکان می‌دهد تا یک دارایی دیجیتال و یا یک تراکنش را امضا کرده و بدین طریق مالکیت خود را اثبات کند. از امضای دیجیتال همچنین می‌توان برای رفع چالش دوبار خرج کردن نیز استفاده کرد.

در اواخر دهه‌ی ۱۹۸۰، استفاده از علم رمزنگاری گسترش پیدا کرد و تلاش‌هایی از سوی محققین برای ساخت ارزهای دیجیتال به کمک این علم صورت گرفت. ارزهای دیجیتال اولیه، اغلب با عنوان پول دیجیتالی صادر می‌شدند. پشتوانه‌ی آنها یک ارز ملی و یا یک فلزگران‌بها نظیر طلا بود. با اینکه این ارزها عملکرد قابل قبولی داشتند، اما متمرکز بودند و به‌ راحتی می‌توانستند توسط دولت و یا هکرها، مورد آسیب قرار بگیرند.

ارزهای دیجیتالِ نخستین درست مانند سیستم بانکداری سنتی از یک انبار داده‌ی مرکزی برای تنظیم تراکنش‌ها در فواصل زمانی معین استفاده می‌کردند. متأسفانه اکثر ارزهای دیجیتال نوظهور مورد حمله‌ی دولت‌ها قرار گرفتند و به طورکلی نابود شدند. برخی از آنها نیز به طور کلی تغییر ماهیت دادند. به منظور جلوگیری از مداخله‌ی دولت‌های مشروع و یا عناصر جنایتکار، به یک ارز دیجیتال غیرمتمرکز نیاز بود تا از حملات جلوگیری شود.

اولین تلاش‌ها از هلند آغاز شد

در اواخر دهه‌ی ۱۹۸۰، ایستگاه‌های پمپ بنزین هلند از سرقت‌های شبانه رنج می‌بردند چراکه مجبور بودند برای سوخت‌گیری کامیون‌ها سراسر شب را باز بمانند. به منظور تامین امنیت نگهبانان، جمعی از توسعه‌دهندگان تصمیم گرفتند کارت‌های هوشمندی را که در آن زمان مورد آزمایش بودند جایگزین پول نقد کنند. بدین ترتیب رانندگان کامیون‌ها از این کارت‌ها به جای حمل پول نقد استفاده کردند. این قضیه درست مربوط به ۲۵ سال پیش از پیدایش بیت کوین بود.

در همان زمان فردی به نام آلبرت هیجین (Albert Heijin) که یک تاجر با نفوذ در زمان خودش بود، به بانک‌ها پیشنهاد کرد تا روشی ابداع کنند که خریداران بتوانند مستقیما از طریق حساب‌های بانکی‌شان پرداخت انجام دهند. این ابداع با نام نقطه‌ی فروش (Point of sale)، توسعه داده شد. این تقریبا قدیمی‌ترین نمونه موجود از پول الکترونیکی (Electronic cash) است.

دیجی کش

تقریبا همزمان با تلاش‌های هلند برای ساختن پول دیجیتال، دیوید چام (David Chaum) رمزنگار آمریکایی به دنبال راهکاری برای ایجاد پول الکترونیکی بود. او در سال ۱۹۸۳ یک مقاله‌ی علمی‌ در خصوص پول دیجیتال ناشناس منتشر کرد و در سال ۱۹۸۹ ارز دیجیتال دیجی کش (Digicash) را توسعه داد تا تئوری‌اش را عملی کند. دیجی‌کش بر مبنای فناوری امضای کور (Blinded Signature) بود که می‌توانست امنیت و حریم خصوصی تراکنش‌ها را برقرار نماید. پرداخت‌های صورت گرفته با دیجی کش قابل ردگیری توسط بانک‌ها و دولت نبود.

دیجی کش پیش از شروع موج تجارت الکترونیک بر بستر اینترنت روی کار آمد و در نهایت با ظهور شرکت‌های پرداخت اینترنتی این پروژه که برای ادامه کار به یک سیستم مرکزی نیاز داشت، به علت آنکه مشتریان در آن زمان کارت‌های اعتباری را به خریدهای ناشناس آنلاین ترجیح می‌دادند، در ۱۹۹۸ شکست خورد. با این وجود برخی از مفاهیم، فرمول‌ها و ابزارهای رمزنگاری دیجی‌کش نقش مهمی در توسعه‌ی ارزهای دیجیتال بعدی داشت.

پی‌پل و ای‌گلد

استارتاپ‌های بسیاری در دهه‌ی ۱۹۹۰ سعی کردند تا در حوزه‌ی پول دیجیتال جایگاه خود را به دست آورند.

پس از دیجی کش، پی‌پل (paypal) قدرت بسیاری برای سلطه‌ای طولانی مدت بر اقتصاد جهانی داشت. پی‌پل امکان پرداخت‌های فرد به فرد را فراهم می‌کرد و به افراد امکان می‌داد تا با استفاده از مرورگرهای وب و بسیار سریع و امن پول ارسال کنند. پی‌پل امروز یکی از متدهای شناخته شده‌ی پرداخت در دنیا است و توانسته جایگاه خوبی برای خودش دست و پا کند. البته پی‌پل هم در ابتدا قصد داشت چیزی شبیه بیت کوین باشد که با فشار قانون‌گذاری تغییر ماهیت داد. بسیاری از استارتاپ‌ها تلاش کردند تا راه این شرکت را در پیش بگیرند. از میان آنها ای‌گلد (e-gold) پروژه‌ی بسیار موفقی بود.

از آنجایی که ای‌گلد به شکل برون مرزی کار می‌کرد، محبوبیتش افزایش یافته و بازار آن تا سال ۲۰۰۰ رشد کرد. این پروژه در نهایت با کلاه‌برداری‌های متعددی رو‌به‌رو شد و در سال ۲۰۰۵ توسط دولت فدرال آمریکا تعطیل شد.

بی‌مانی (bmoney)

پیش از پیدایش بیت ‌کوین، ارز دیجیتالی به نام بی مانی (b-money) توسط شخصی به نام وی دای (Wei Dai) در سال ۱۹۹۸ به عنوان یک سیستم پول الکترونیکی توزیع شده‌ی همتابه همتا مطرح شد. در سیستم بی‌مانی برای تایید تراکنش‌ها پاداش مشخص شده بود و برای تقلب یک جریمه در نظر گرفته شده بود. شرکت‌کنندگان در شبکه باید مقداری پول را به حساب خاصی واریز می‌کردند که در صورت اثبات سوء نیت مجازاتی وجود داشت. تصورش سخت نیست که نقطه‌ ضعف این راه‌حل در تشویق به همدستی بود. چگونه یک جامعه بدون وجود نهاد اجرایی مرکزی می‌تواند مجازاتی در نظر گیرد؟ داوری و قضاوت به عهده چه کسی خواهد بود؟ راه‌حل بیت کوین این بود که مسئله تنها به دادن پاداش ختم شود و نه اعمال مجازات.

ساتوشی ناکاموتو در وایت پیپر مربوط به بیت کوین به مقاله این ارز ارجاع داده است. وایت پیپری که وی دای برای بی مانی مطرح کرد رسما هرگز راه‌اندازی نشد اما برخی از عناصر آن الهام‌بخش ساتوشی در وایت پیپر بیت کوین بود.

بیت گلد (bitgold)

نیک سابو (Nick Szabo)، چندین سال قبل از بیت کوین و در سال ۱۹۹۸ به دنبال ساخت چیزی مثل بیت کوین بود که «بیت گلد» نام داشت. پروژه بیت گلد به دلیل مشکلات فنی شکست خورد و هیچ وقت عملیاتی نشد اما از آن به عنوان «پایه‌گذار معماری بیت کوین» یاد می‌کنند. جالب است که بدانید مفهوم قراردادهای هوشمند نخستین بار توسط سابو در ۱۹۹۴ مطرح شد.

ساختار بیت گلد به گونه‌ای طراحی شده بود که به یک کامپیوتر اختصاصی برای حل معادلات پیچیده‌ی رمزنگاری نیاز داشت. در حقیقت در ساختار بیت گلد یک شرکت‌کننده، کامپیوتر خود را به حل معادلات پیچیده‌ی ریاضی اختصاص می‌داد. معادلات حل شده به یک دفترکل عمومی ارسال می‌شدند و آدرس عمومی حل کننده نیز به آن متصل می‌شد. هر معادله‌ی حل شده بخشی از معمای بعدی بود. این ویژگی بیت گلد به شبکه امکان می‌داد تا راهی برای تایید و زدن برچسب زمانی به کوین‌های جدید داشته باشد چراکه تنها در صورتی که اکثریت اعضا بر راه‌حلی توافق داشتند، معمای بعدی مطرح می‌شد.

بیت گلد با هدف بی‌نیاز کردن مردم از سازمان‌ها و صادرکنندگان ارزهای متمرکز روی کار آمد. این مفهوم انقلابی در صنعت مالی بود و شبیه به نحوه عملکرد بلاک چین در دنیای امروز است. با اینکه تئوری بیت گلد هرگز کاملا پیاده‌سازی نشد اما سیستم اثبات کار (proof of work) آن در فرآیند استخراج بیت کوین امروزه استفاده می‌شود. البته سیستم اثبات کار مورد استفاده در بیت کوین هم هش‌کش نام دارد که قبلا توسط آدام بک (Adam Back) در سال ۱۹۹۷ طراحی شده بود.

با اینکه سابو بارها و بارها بر این مساله تاکید کرده که او ساتوشی ناکاموتو نیست، خیلی از افراد هنوز به این قضیه مظنون هستند که شاید نیک سابو همان ساتوشی، خالق ناشناس بیت کوین باشد.

فلوز (FLOOZ)

این ارز دیجیتال در سال ۱۹۹۹، توسط وب سایت Flooz.com با رویکردی مشابه برنامه‌ها و کارت‌های وفاداری مشتری روی کار آمد. کاربران این سایت می‌توانستند به دو صورت اعتبار فلوز را به دست آورند. نخست اینکه سایت‌های دیگر می‌توانستند در ازای فعالیت کاربرانشان به آن‌ها فلوز بدهند و دوم خرید مستقیم از سایت فلوز. این کمپانی توانست ۳۵ میلیون دلار از شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر به واسطه‌ی مکانیزم‌های پرداخت خلاقانه و جالبش به دست آورد. به رغم محبوبیت آن، به علت فعالیت‌های کلاه‌برداری که در این پلتفرم اتفاق افتاد، نهایتا شکست خورد.

تولد بیت کوین

در ۱۸ آگوست ۲۰۰۸، دامنه‌ای به نام bitcoin.org ثبت گردید. در ۳۱ اکتبر همان سال، مقاله‌ای با عنوان: بیت کوین: یک سیستم پول الکترونیک همتا ‌به‌ همتا با نویسنده‌ای به نام ساتوشی ناکوموتو در یک انجمن آنلاین ایمیلی به نام «Cryptography mailing list» منتشر شد.

در این مقاله روش‌ استفاده از یک شبکه‌ی همتا‌ به‌ همتا برای راه‌اندازی یک سیستم تراکنش‌های الکترونیکی بدون نیاز به یک واسطه قابل اعتماد بیان شده بود. در نهم نوامبر پروژه‌ی بیت کوین در انجمن پروژه‌های منبع‌باز وب‌سایت SourceForge.net به ثبت رسید. این چنین بود که بیت کوین متولد شد.

نظر شما چیست؟ آیا ممکن است روزی ارز دیجیتالی بهتر از بیت کوین، تاج و تخت را صاحب شود و بیت کوین هم به جمع ارزهای دیجیتال مرده بپیوندد؟ یا اینکه بیت کوین جاودانه خواهد شد؟