آشنایی با اثر لیندی و ارتباط آن با آینده بیت کوین

حدود ۱۳ سال از عمر بیت کوین می‌گذرد؛ دارایی دیجیتال پرماجرایی که توانست بسیاری از پارامترهای جهانی را تغییر دهد. البته نباید فراموش کنیم که برترین ارز دیجیتال دنیا زمانی ظهور کرد که اغلب مؤسسه‌های مالی سنتی با بحران مالی گسترده‌ سال ۲۰۰۸ دست‌به‌گریبان بودند. با آنکه بیت کوین پدیده‌ای متفاوت و نوظهور بود، بسیاری انتظار نداشتند که این فناوری مالی سنت‌شکن بتواند تا این‌جا دوام بیاورد و از سدّ موانع متعدد جان سالم به‌در ببرد. با‌این‌همه، بیت کوین هنوز در تلاطم بازار پابرجاست و احتمال می‌رود تا سال‌ها به پیشتازی‌اش ادامه بدهد. دلیل دوام بیت کوین چیست؟ شاید تئوری اثر لیندی بتواند به این پرسش پاسخی مناسب بدهد.

به‌طورکلی، اثر لیندی تئوری‌ای است که بیان می‌کند اگر چیزی یا ایده‌ای فناناپذیر بتواند برای مدتی طولانی ارزشمند تلقی شود، به احتمال بسیار زیاد در آینده نیز بادوام و ارزشمند باقی خواهد ماند؛ چراکه دیگر طول عمر و به‌اصطلاح پیری در روند ارزشمندی‌‌ آن اثرگذار نخواهد بود. در این مطلب، قصد داریم بررسی کنیم که آیا بیت کوین هم در این چهارچوب قرار می‌گیرد یا خیر. برای این منظور، ابتدا تاریخچه‌ای از تئوری لیندی ارائه و سپس به برخی از معیارهایی اشاره می‌کنیم که در ماندگاری ارزش و اهمیت بیت کوین نقش مؤثری ایفا می‌کنند. در پایان نیز، به‌سراغ انتقاداتی خواهیم رفت که در نفی پیروی بیت کوین از اثر لیندی مطرح شده‌اند؛ پس توصیه می‌کنیم تا انتهای مقاله همراه ما باشید.

اثر لیندی (Lindy Effect) چیست؟

براساس تئوری اثر لیندی که در بعضی از منابع از آن با نام قانون لیندی نیز یاد شده است، هرچه عمر چیز نابودنشدنی مثل فناوری یا ایده بیشتر باشد، احتمال دوام‌آوردن آن در آینده نیز بیشتر خواهد بود. درحقیقت، اثر لیندی می‌گوید چیزی که مدت‌ بیشتری عمر کرده باشد، در آینده هم بیشتر عمر خواهد کرد. منظور از طول عمر در اثر لیندی ویژگی‌هایی مانند تغییرناپذیری، کهنه‌نشدن، رقیب‌نداشتن و بخت بیشتر برای تداوم حیات در آینده است.

اثر لیندی در طبیعت بشر ریشه دارد. ما انسان‌ها به‌طور طبیعی و ذاتی به چیزهایی اعتماد می‌کنیم که زمان طولانی‌تری وجود داشته‌اند. به‌عنوان مثال، هنگامی‌که در اوایل قرن بیستم برادران رایت اولین هواپیما را ساختند و به پرواز درآوردند، مردم آن زمان آن‌ها را دیوانه می‌پنداشتند. این در حالی است که سفر هوایی امروزه برای ما امری بدیهی تلقی می‌شود. همین پدیده درباره فناوری‌هایی مانند تلفن‌‌همراه و رایانه‌ هم صدق می‌کند و شاید درباره بیت کوین هم درست باشد.

تاریخچه اثر لیندی

در سال ۱۹۶۴، آلبرت گلدمن (Albert Goldman) اصطلاح «اثر لیندی» را برای اولین‌بار در مقاله‌ای با عنوان «قانون لیندی» (Lindy’s Law) مطرح کرد. گلدمن با این اصطلاح به «غذاخوری لیندی» در نیویورک اشاره کرد که محفلی برای گردهمایی کمدین‌ها برای صحبت درباره حرفه‌شان بود. در این محفل، ایده‌ای مطرح شد که بر‌اساس آن هرچه کمدینی پیش‌از‌این بیشتر در رسانه‌ها حضور یافته و تبلیغ شده باشد، در آینده هم احتمالاً عمر حرفه‌ای بیشتری خواهد داشت. توجه کنید که این‌جا صحبت از احتمالات است و نه قطعیت.   

این موضوع را می‌توان از جنبه مذهبی و اعتقادی نیز بررسی و مشاهده کرد که در ادیان و آیین‌های گوناگون به‌ نوعی مطرح شده است؛ بنابراین، اگر چیزی که تاریخ انقضایی برایش متصور نیستیم بتواند تا مدت‌ها شناخته‌شده و محبوب بماند، پس از این هم همچنان شناخته‌شده و محبوب باقی خواهد ماند. توجه کنید که اثر لیندی فقط برای چیزهایی صادق است که به‌اصطلاح فناناپذیر باشند؛ مثلاً ما انسان‌ها که موجوداتی فانی هستیم، درصورت افزایش سن، با مرگ روبه‌رو خواهیم شد.

نسیم نیکولاس طالب (Nassim Nicholas Taleb)، نویسنده و تحلیلگر برجسته، در کتاب پادشکننده (Antifragile) به این تفاوت مهم اشاره می‌کند که اثر لیندی فقط برای چیزهایی مانند ایده‌ها یا فناوری‌هایی صادق است که از آزمون زمان سربلند بیرون آمده‌اند و با وجود تغییرات جامعه و گذر زمان از بین نرفته‌اند. به‌عنوان مثال، طلا هزاران سال ارزشمند محسوب شده است و احتمالاً در آینده نیز ارزشمند شمرده خواهد شد. همچنین، آثار مکتوب قدیمی و کلاسیکی که دهه‌ها و قرن‌ها به‌عنوان شاهکار قلمداد شده‌اند، احتمالاً در آینده نیز چنین خواهند بود.

اگر از دیدگاه فیزیک به اثر لیندی نگاه کنیم، این مبحث به‌نوعی به لختی یا همان اینرسی ذاتی چیزها اشاره می‌کند. این یعنی مفید و ارزشمند بودن چیزی در گذشته در آینده هم به همین روال ادامه خواهد داد و همچنان مفید و ارزشمند خواهد بود. البته بازهم تأکید می‌کنیم که عملکرد گذشته نمی‌تواند به‌طور‌قطعی ضامن ماندگاری در آینده باشد. از طلا نام بردیم. برای نمونه، احتمال بی‌ارزش‌شدن طلا بسیار اندک است؛ اما غیرممکن نیست. مسئله دیگری که باید به آن اشاره کنیم، این است که طول عمر به‌خودی‌خود نمی‌تواند معیار مناسبی برای سنجش ارزش چیزها باشد. به‌عنوان مثال، کوه‌های اطراف ما از هر چیز دیگری که می‌شناسید، قدیمی‌تر هستند؛ اما ارزش عملی خاصی ندارند و کسی به آن‌ها اهمیت نمی‌دهد.

ارتباط میان بیت کوین و اثر لیندی

اکنون که با مفهوم و اساس اثر لیندی آشنا شدیم، می‌توانیم ارتباط آن را با بیت کوین بهتر درک کنیم. اولین بلاک بیت کوین در ۳ژانویه۲۰۰۹ به بلاک چین اضافه شد. بنابراین، می‌توانیم بگوییم عمر بیت کوین بیش از ۱۳ سال است. همان‌طور‌که گفتیم، براساس اثر لیندی هرچه مدت‌زمانی که چیزی وجود داشته یا استفاده شده است، بیشتر باشد، احتمالاً امید به زندگی بیشتری خواهد داشت. با درک این موضوع، آیا می‌توانیم بگوییم اثر لیندی درباره بیت کوین هم صادق است؟ آیا بیت کوین که تا به این اندازه‌ دوام آورده است، طبق تعریف اثر لیندی، از این به‌بعد هم دوام خواهد آورد؟ برای پاسخ به این پرسش، ابتدا بهتر است به دو پارامتر نرخ هش بیت کوین و نرخ رشد کاربران این شبکه نگاهی بیندازیم.

نرخ هش بیت کوین

تضمین ایمنی شبکه بیت کوین سیستم استخراج مبتنی‌بر اثبات کار آن است. بدین‌ترتیب، امنیت کل شبکه هم به‌واسطه نرخ هش تولیدشده ماینرها محاسبه می‌شود. نمودار زیر نرخ هش شبکه بیت کوین را از آغاز پیدایش آن نشان می‌دهد. همان‌طور‌که می‌بینید، نرخ هش بیت کوین در طول عمرش به‌صورت تصاعدی افزایش یافته است. گفتنی است کاهشی که در سال ۲۰۲۰ مشاهده می‌کنید، به‌‌دلیل تصویب قانون ممنوعیت استخراج بیت کوین در چین اتفاق افتاد.

علاوه‌بر افزایش نرخ هش (امنیت) شبکه بیت کوین، با گذشت زمان نرخ توزیع استخراج هم رشد چشمگیری کرده است. در سال‌های ابتدایی پیدایش بیت کوین، تعداد ماینرها و کشورهایی که در استخراج مشارکت می‌‌کردند، بسیار اندک بود؛ اما امروزه، هزاران ماینر از سرتاسر جهان در ایجاد نرخ هش بیت کوین دخیل هستند؛ بنابراین، می‌توانیم بگوییم امنیت این شبکه هم در طول زمان غیرمتمرکزتر و قدرتمندتر شده است. علاوه‌بر‌این، مؤسسه‌های بزرگ و حتی کشورهایی همچون السالوادور در حال پذیرفتن این ارز دیجیتال و ورود به فضای استخراج بیت کوین هستند. بر همین اساس، با قاطعیت می‌توان گفت که شبکه بیت کوین در آینده‌ نیز باز‌هم به رشدش ادامه خواهد داد.

نرخ رشد کاربران بیت کوین

نرخ رشد هر فناوری به توانایی آن در دستیابی به اثر شبکه (Network Effect) گره خورده است. اثر شبکه بیان می‌کند که ارزش یا کاربرد کالا یا خدمات با افزایش تعداد کاربرانش بیشتر می‌شود. اثر شبکه معمولاً پدیده‌ای مثبت تلقی می‌شود؛ زیرا با افزایش تعداد کاربران شبکه، ارزش محصول نیز افزایش می‌یابد و در‌نتیجه، هر کاربر ارزش بیشتری از محصول استفاده‌شده دریافت می‌کند. برای نشان‌دادن قدرت اثر شبکه، می‌توانیم نگاهی به فیس‌بوک بیندازیم. تعداد حساب‌های کاربری این شبکه از زمان آغاز به کار در سال ۲۰۰۴ تاکنون، به نزدیک ۳ میلیارد حساب در سرتاسر جهان رسیده است.

اکنون تصور کنید که اولین کاربران شبکه فیس‌بوک بودید. در آن زمان، فقط می‌توانستید با تعداد اندکی از کاربران دیگر تعامل داشته باشید؛ بنابراین، ارزش شبکه چندان زیاد نبود. باوجوداین، اکنون این میزان را با امروز مقایسه کنید که هر کاربر فیس‌بوک می‌تواند به حدود ۳ میلیارد کاربر دیگر در سرتاسر جهان دسترسی فوری داشته باشد. فیس‌بوک ارزش عظیم شبکه را به ما نشان می‌دهد. حالا بیایید نرخ رشد کاربران بیت کوین را با استناد به تعداد آدرس‌های کیف پول بررسی کنیم تا مشخص شود که آیا شاهد اثر شبکه قدرتمندی در این دارایی دیجیتال هستیم یا خیر. نمودار زیر میزان رشد آدرس‌های کیف پول بیت کوین را از زمان پیدایش این ارز دیجیتال نشان می‌دهد.

همان‌طور‌که مشاهده می‌کنید، تعداد کاربرانی که به این شبکه پیوسته‌اند، در طول زمان با نرخی تصاعدی رشد کرده است. در‌حال‌حاضر، تعداد کاربران بیت کوین بیش از ۸۰میلیون نفر هستند و می‌توانیم بگوییم اثر شبکه بیت کوین از ابتدا تابه‌امروز رشد درخورتوجهی کرده است.

تغییرناپذیربودن بیت کوین

بیت کوین درمقابل تغییر مقاوم است. اگرچه منتقدان برترین ارز دیجیتال جهان این ویژگی را ضعف بیت کوین می‌دانند، تغییرناپذیربودن بیت کوین در‌واقع ویژگی مثبت و بسیار مهمی است. به‌منظور تغییر قوانین اجماع شبکه، اکثر کاربرانی که نرم‌افزار پروتکل بیت کوین را اجرا می‌کنند، باید با به‌روزرسانی آن موافقت کنند. ازآن‌جا‌که بیت کوین غیرمتمرکز است و میلیون‌ها نفر در سرتاسر جهان نسخه‌هایی از این نرم‌افزار را روی رایانه‌های خود اجرا می‌کنند، دستیابی به اجماع بسیار دشوار خواهد بود. بنابراین، تنها به‌روزرسانی‌هایی در کُد بیت کوین اِعمال می‌شوند که اکثریت قریب به اتفاق شرکت‌کنندگان با آن موافق باشند. ظاهراً بیت کوین رویکردی خلاف رویکرد مارک زاکربرگ در سیلیکون‌ولی دارد. او به رویکرد «سریع حرکت کنید و همه‌چیز را تغییر دهید» معتقد است؛ اما استراتژی بیت کوین برای شبکه پولی آینده جهان محتاطانه‌تر به‌نظر می‌رسد.  

آیا اثر لیندی الزاماً به‌معنای ماندگاری بیت کوین است؟

با تمام آنچه تاکنون گفتیم، هنوز نقدهایی درزمینه صحت پدیده اثر لیندی درباره بیت کوین وجود دارد. بسیاری از طرفداران دوآتشه بیت کوین از اثر لیندی به‌عنوان مدرکی مهم از پایداری ارزش بیت کوین یاد می‌کنند؛ اما این افراد برخی نکات را در نظر نمی‌گیرند. به‌عنوان مثال، عمر بیت کوین پربار، اما نسبتاً کوتاه است و تنها حدود یک دهه از اوج‌گیری این ارز دیجیتال می‌گذرد که نمی‌تواند زمان کافی برای اثبات اثر لیندی باشد. کافی است این یک دهه عمر ارزش بیت کوین (طلای دیجیتال) را با فلز طلا مقایسه کنید که قرن‌هاست ارزشمند و گران‌بها تلقی می‌شود. اگرچه بیت کوین درمقایسه‌با بسیاری از کوین‌های جدیدتر بیشتر عمر کرده است، برای اثبات این ادعا که بیت کوین می‌تواند از پی تغییرات جامعه جان سالم به‌در ببرد، ۱۳ سال چندان کافی به‌نظر نمی‌رسد.

همچنین، این گفته که بیت کوین تا همیشه گل سرسبد تمام ارزهای دیجیتال خواهد بود، نمی‌تواند کاملاً درست باشد. در اغلب مواقع، افراد در پذیرش فناوری‌ها و دارایی‌های دیجیتال جدید محتاطانه و محافظه‌کارانه عمل می‌کنند. معمولاً اکثر افراد منتظر می‌مانند تا کاربران دیگر باگ‌ها و مشکلات سیستم‌های جدید را شناسایی کنند و پس از اطمینان از ایمنی کامل این شبکه‌ها، وارد آن‌ها می‌شوند. با این فرض، احتمال ایمنی ارزهای دیجیتال قدیمی‌تر بیشتر است؛ اما این موضوع به‌معنی نبود توانایی در دارایی‌های جدیدتر برای به‌دست‌آوردن اثر شبکه قدرتمند نیست.

نکته دیگر اینکه پیش‌گام‌بودن در بازار الزاماً مساوی با شکست‌ناپذیربودن نیست. نمونه‌های تاریخی زیادی در دنیای فناوری وجود دارد که نشان می‌دهد تا زمانی که فناوری مزیت رقابتی ویژه‌ای نداشته باشد، اول‌بودن به‌معنای دوام‌آوردن نیست. شبکه پیام‌رسان یاهو یا گوشی‌های تلفن نوکیا ازجمله مثال‌های بارز شکست‌خورده بازار هستند که در ابتدا، گوی سبقت را از رقبا ربودند؛ اما در‌ادامه نتوانستند برتری خود را حفظ کنند.

ناگفته نماند که طرفداران متعصب بیت کوین ادعا می‌کنند در بدترین حالت، ارزش بیت کوین به‌خاطر کارمزد تراکنش آن حفظ می‌شود. نباید فراموش کنیم که بانک‌ها احتمالاً کارمزد بیشتری از تراکنش‌ها کسر می‌کنند؛ اما تاریخ نشان می‌دهد که حتی احتمال ورشکست‌شدن بانک‌های ۲۰۰ساله هم صفر نیست. همچنین، انرژی مصرفی برای استخراج بیت کوین در عمل از بین می‌رود و نمی‌تواند به ارزش ذاتی آن چیزی اضافه کند. در پایان، باید دوباره یادآوری کنیم که قدمت هم نمی‌تواند ارزش چیزی را اثبات کند. در این حالت، پول فیات بسیار قدیمی‌تر از بیت کوین است و باید بخت ارزهای فیات را در رقابت با بیت کوین برای ادامه حیات بسیار بیشتر بدانیم.

جمع‌بندی

در این مطلب، با پدیده اثر لیندی و تاریخچه آن آشنا شدیم و توضیح دادیم که با‌‌توجه‌به نرخ هش و تعداد کاربران و تغییر‌ناپذیری، بیت کوین چگونه ممکن است طبق اثر لیندی دوام و ارزشش را در آینده حفظ کند. با‌این‌حال، در نگاهی بی‌طرفانه سعی کردیم به انتقاداتی اشاره کنیم که از اثر لیندی و بیت کوین می‌شود.

براساس تئوری لیندی، هرچه عمر چیزی در گذشته بیشتر باشد، احتمال افزایش طول عمر آن در آینده هم بیشتر خواهد بود. بیت کوین قدیمی‌ترین و ارزشمندترین ارز دیجیتالی است که از فناوری بلاک چین استفاده می‌کند؛ بنابراین، می‌توانیم احتمال بقا و رشد و دوام آن را نیز در آینده زیاد بدانیم؛ اما هیچ فرضیه‌ای تا به‌صورت عملی اجرا نشود، کاملاً تأییدشدنی نخواهد بود. اثر لیندی پدیده‌ای است که با گذشت زمان اثبات می‌شود و هیچ‌چیز جز گذر زمان نمی‌تواند صحیح‌بودن این نظریه را درباره بیت کوین اثبات کند.