واکاوی یک ادعا؛ آیا پروژه‌های ارزهای دیجیتال کلاه‌برداری هستند؟

موضوع کلاه‌برداری هرجایی که پای سرمایه در میان باشد، مطرح است. دنیای ارزهای دیجیتال هم از ابتدا شاهد چنین مباحثی بوده است. بازار نزولی سال ۲۰۲۲ باعث شده است که موضوعات قدیمی درباره آینده ارزهای دیجیتال باردیگر در میان سرمایه‌گذاران و منتقدان این حوزه داغ شود. بااین‌حال، باید توجه کرد که این اولین بازار خرسی ارزهای دیجیتال نیست؛ زیرا در سال ۲۰۱۸، بیت کوین برای سومین‌بار در ۱۰ سال عمر خود، بیش از ۸۰ درصدِ ارزشش را از دست داد. به‌نظر می‌رسد امسال هم همین اتفاق افتاده است.

صرف‌نظر از اعداد و ارقام، آنچه می‌بینم، این است که ما در بازار خرسی دیگری قرار گرفته‌ایم؛ چراکه سقوط بیت کوین به زیر ۲۰٬۰۰۰ دلار سرمایه‌گذاران را ناامید کرده است. برخی از این سرمایه‌گذارانِ ناامید در شرایطی که ارزش کل بازار ارزهای دیجیتال از سقف بالای ۲تریلیون دلار به زیر ۱تریلیون دلار سقوط کرده است، درباره «کلاه‌برداری» و «مرگ ارزهای دیجیتال» و «ترس، بلاتکلیفی و تردید» صحبت می‌کنند. با این مقدمه، در این مطلب نگاهی خواهیم انداخت به ادعاهای مهمی که در‌زمینه کلاه‌برداری‌بودن ارزهای دیجیتال تا‌به‌امروز مطرح شده‌اند و صحت آن‌ها را بررسی خواهیم کرد. پیشنهاد می‌کنیم برای آشنایی با این ادعاها، تا پایان همراه ما باشید.

ادعای اول: ارزهای دیجیتال هیچ پشتوانه‌ای ندارند

«بی‌پشتوانه‌بودن» یکی از ادعاهای مشهوری است که طرفداران زیادی در میان منتقدان ارزهای دیجیتال دارد. یکی از دلایل محبوبیت این ادعا درست‌بودنِ آن است! ارزهای دیجیتال عمدتاً از پشتوانه‌ ارزهای فیات یا کالاهای فیزیکی کمیاب مانند طلا یا نقره بی‌بهره‌اند؛ بنابراین، پشتوانه ارزهای دیجیتال فقط اعتمادی است که مردم به آن‌ها دارند.

بسیاری بر این باورند که بیت کوین به‌دلیل کیفیت پولی منحصربه‌فردش، یعنی کمیابی و جعل‌ناپذیری، به هیچ پشتوانه‌ای نیاز ندارد. این‌ها ویژگی‌های اصلی بیت کوین هستند که به آن امکان می‌دهند بدون نیاز به پشتوانه یک‌به‌یک با طلا موفق عمل کند.

بیشتر بخوانید: ارزش ارزهای دیجیتال در چیست و چه پشتوانه‌ای دارند؟

اکنون پرسش این است: آیا اهمیتی دارد که بیت کوین پشتوانه‌ای فیزیکی داشته باشد؟ با اینکه چندین دهه است که دلار آمریکا از استاندارد طلا جدا شده، چرا مردم هنوز‌هم از چنین استدلالی برای ارزهای دیجیتال استفاده می‌کنند؟ در پاسخ باید بگوییم که همه این‌ها به تعریف مردم از ارزش ارزهای دیجیتال بازمی‌گردد.

اصطلاح «ارزش» دو معنا دارد: یک معنای آن به هر‌چیز یا خدمت مطلوبی اشاره می‌کند که کسی حاضر است برایش پول بپردازد و معنای دیگرش هم در حوزه مالی است که به ارزش‌گذاری چیزی با واحدهای پولی مربوط می‌شود. از معنای دوم می‌توان برای توضیح این مسئله استفاده کرد که چرا طرفداران بیت کوین آن را گزینه بهتری درمقابل ارزهای فیات می‌دانند.

بیت کوین برخلاف سیستم ارزهای فیات به‌صورت غیرمتمرکز کار می‌کند؛ به‌همین‌دلیل، موافقان ارزهای دیجیتال معتقدند که این ارزها خصوصیت‌های پولی بهتری دارند. حالا بیایید نگاه دقیق‌تری به ارزهای فیات بیندازیم. برخی از ارزهای مشهور فیات مثل دلار آمریکا سالانه و به‌صورت منظم ارزیابی می‌شوند. داده‌هایی که وب‌سایت فین‌بولد (Finbold) جمع‌آوری‌ کرده است، نشان می‌دهد که ارزش واقعی دلار آمریکا در ۵۰ سال گذشته به یک‌هفتم کاهش یافته است.

اگر ارزش یک دلار در سال ۱۹۷۲ را یک دلار در نظر بگیریم، اکنون در سال ۲۰۲۲ همان یک دلار معادل ۱۴ سنت (۰٫۱۴ دلار) شده است. دلار، یکی از ارزهای قدرتمند جهان‌، با اینکه یک حکومت پشتیبان آن است، ارزشش را در طول زمان از دست داده؛ به‌همین‌دلیل، نباید از نوسان‌های قیمت ارزهای دیجیتال شگفت‌زده شویم.

طبیعی است که هرزمان اخبار خوبی مثل گسترش پذیرش ارزهای دیجیتال یا سرمایه‌گذاری‌های نهادی در این حوزه منتشر می‌شود، قیمت این ارزها افزایش می‌یابد و درمقابل‌، وقتی اخبار بدی مثل حملات هکری یا کلاه‌برداری شنیده می‌شود، قیمت‌ها کاهش می‌یابد. پس می‌توان نتیجه گرفت که ارزهای دیجیتال هیچ پشتوانه فیزیکی یا حکومتی ندارند؛ اما این بدان‌معنا نیست که این ارزها ارزشمند نیستند.

ادعای دوم: ارزهای دیجیتال برای فعالیت‌های غیرقانونی استفاده می‌شوند

این ادعا هم طرفداران بسیاری دارد؛ اما تمام حقیقت نیست. ارزهای دیجیتال را می‌توان برای فعالیت‌های غیرقانونی مثل پول‌شویی و قاچاق مواد‌مخدر استفاده کرد؛ اما آیا این درباره همه ارزهای دنیا صدق نمی‌کند؟

از این گذشته، این‌طور نیست که فعالیت‌های غیرقانونی، تنها کاربرد ارزهای دیجیتال باشد. این ارزها برای فعالیت‌های قانونی مثل خرید قهوه یا سرمایه‌گذاری در پروژه‌ها هم استفاده می‌شوند؛ اما دلیل پرطرفداربودن این استدلال آن است که استفاده از احساسات کاربران و تولید اخبار با سرخط‌هایی مثل «استفاده از ارزهای دیجیتال در قاچاق موادمخدر» کار آسانی است.

ارزهای فیاتی مثل دلار آمریکا هم برای فعالیت‌های غیرقانونی به‌کار می‌روند. چینالیسیس (Chainalysis) در سال ۲۰۲۱ داده‌هایی را منتشر کرد که نشان می‌داد در دنیای خارج از اینترنت، سالانه مبلغی بین ۸۰۰میلیون تا ۲تریلیون دلار پول‌شویی در ارزهای فیات انجام می‌شود. این در حالی است که در ارزهای دیجیتال، تنها ۰٫۰۵ درصد از تراکنش‌های این حوزه مربوط به پول‌شویی است.

نکته مهمی که این‌جا باید به آن اشاره کنیم، این است که کلاه‌برداری‌بودن ارزهای دیجیتال روایتی است که کلاً رسانه‌ها مطرح می‌کنند؛ چراکه ترافیک بیشتری برای این رسانه‌ها به‌ارمغان می‌آورد. وب‌سایت سیمیلاروب (Similarweb) به‌تازگی در گزارشی فاش کرد که عبارت‌هایی مثل «سرمایه‌گذاری ارزهای دیجیتال» یا «چگونه در ارزهای دیجیتال سرمایه‌گذاری کنم؟» بازدید کمتری داشته‌اند تا عبارت‌های منفی‌ای مثل «ارزهای دیجیتال کلاه‌برداری است» یا «آیا ارزهای دیجیتال کلاه‌برداری است؟».

معیارهای تطبیقی سیمیلاروب نشان می‌دهد که در می۲۰۲۲ (اردیبهشت و خرداد۱۴۰۱) صفحه‌های حاوی عبارت «Scam» (کلاه‌برداری) در موتور جست‌وجوی گوگل ۳۵۳درصد ترافیک جست‌وجوی بیشتری درمقایسه‌با ۶ ماه پیش از آن داشته‌اند. در همین حال، حجم عنوان‌های مشابه «how do I invest on crypto» (چطور در ارزهای دیجیتال سرمایه‌گذاری کنم؟) حدود ۲۸٫۹درصد کاهش یافته است.

ادعای سوم: ارزهای دیجیتال پرنوسان هستند

این ادعا تا حدودی درست است. ارزهای دیجیتال پرنوسان هستند و این هم می‌تواند خوب باشد و هم بد؛ ولی به زاویه نگاه شما به شرایط موجود بستگی دارد. برخی افراد نوسان را مفید می‌دانند؛ چراکه نوسان به‌معنای سود بیشتر است. برخی دیگر هم نوسان را مضر می‌دانند؛ چون فکر می‌کنند که نوسان، یعنی ضرر بیشتر.

بااین‌حال، در هر دو حالت نوسان باعث نمی‌شود که ارزهای دیجیتال را کلاه‌برداری بدانیم؛ زیرا کسانی که در بورس و اوراق قرضه سرمایه‌گذاری می‌کنند، هم با نوسان سروکار دارند. نوسان‌های سهام و اوراق قرضه نیز مثل ارزهای دیجیتال می‌تواند مفید یا مضر باشد.

در بازار ارزهای دیجیتال هم می‌توان از افزایش قیمت ارزها و هم از کاهش آن سود برد. معامله‌گران و سرمایه‌گذاران ارزهای دیجیتال برای این کار روش‌ها و راهبردهای مختلفی دارند. یکی از این روش‌ها نوسان‌گیری است که با کمی مطالعه درباره آن، می‌توانید درک بهتری از جنبه‌های مثبت نوسان در بازار ارزهای دیجیتال داشته باشید. پس اگر تنها استدلال ما این باشد که ارزهای دیجیتال به‌دلیل پرنوسان‌بودن کلاه‌برداری هستند، باید این را قبول کنیم که بورس و اوراق قرضه هم کلاه‌برداری هستند!

ادعای چهارم: ارزهای دیجیتال قانون‌گذاری نشده‌اند

این ادعا هم تا حدودی با واقعیت منطبق است. هنوز حکومت‌ها قانون‌گذاری گسترده‌ای مانند آنچه درباره ارزهای فیات شده است، برای ارزهای دیجیتال نکرده‌اند؛ اما این‌طور نیست که هیچ قانونی برای ارزهای دیجیتال وضع نشده باشد. تنظیم مقررات ارزهای دیجیتال بیشتر با کدهای برنامه‌نویسی‌ای اِعمال شده است که پروتکل آن‌ها را کنترل می‌کند و همه می‌توانند این کدها را ببینند.

در وب‌سایت ارزدیجیتال می‌توانید در بخش اخبار قانون‌گذاری با قوانین مربوط به کاربرد و مالیات ارزهای دیجیتال در ایران و کشورهای دیگر آشنا شوید.

بیشتر کشورهای جهان هنوز مقرراتی را به‌طورمشخص برای ارزهای دیجیتال تنظیم نکرده‌اند؛ اما تنظیم مقررات در این حوزه به روش‌هایی انجام شده است. همچنین، می‌توانید با مطالعه مقالات بخش آشنایی با بلاک چین، ببینید که مقررات درونی ارزهای دیجیتال چگونه در پروتکل‌های بلاک چینی کدنویسی شده است.

ادعای پنجم: ارزهای دیجیتال حباب هستند

درست حدس زدید! این ادعا هم بهره‌ای از حقیقت دارد. ارزهای دیجیتال نیز مانند دیگر ترندهای دنیای فناوری نشانه‌هایی از حباب‌بودن دارند و بالاخره روزی خواهند ترکید؛ اما بازهم این بدان‌معنا نیست که ارزهای دیجیتال کلاه‌برداری هستند.

در بازارهای مالی، حباب‌ها پدیده‌های شایعی هستند. حباب داتکام (Dotcom) در اواخر دهه ۱۹۹۰ و حباب مسکن در اوایل دهه ۲۰۰۰ در آمریکا نمونه‌هایی ازاین‌دست هستند؛ اما وقتی این حباب‌ها ترکیدند، نه همه وب‌سایت‌ها به قهقرا رفتند و نه همه املاک بی‌ارزش شدند.

بیشتر بخوانید: حباب قیمت یا حباب اقتصادی چیست؟ توضیح به زبان ساده

درنهایت ارزهای دیجیتال هم همین‌طور هستند. برخی از آن‌ها باقی می‌مانند و پیشرفت می‌کنند.

شهرت افراد دلیلی بر درستی ادعایشان نیست

در پایان، باید بگوییم که حتی اگر فرد بسیار باتجربه‌ای مدعی شد که همه ارزهای دیجیتال کلاه‌برداری هستند، نباید به حرفش اعتبار داد. درحالی‌که بسیاری از افراد شاخص در امور مالی، مانند وارن بافت و بیل گیتس به بیت کوین خوش‌بین نیستند، برخی از کارآفرینان، مثل ایلان ماسک و سم بنکمن فراید قاطعانه از ارزهای دیجیتال و فناوری آن‌ها حمایت می‌کنند.

بااین‌حال، نباید فراموش کرد که ارزهای دیجیتال سرمایه‌گذاری سوداگرانه هستند و فقط باید به‌اندازه‌ای سرمایه‌گذاری کنید که توان از‌دست‌دادنش را دارید. این همان قانونی است که مشمول سهام و همه دیگر انواع سرمایه‌گذاری‌ها نیز می‌شود.

بی‌تردید ارزهای دیجیتال دارایی‌های پرنوسانی هستند و ممکن است قیمت آن‌ها سقوط کند. همچنین، ازآن‌جاکه در حوزه ارزهای دیجیتال قانون‌گذاری دقیقی مانند بازار سهام انجام نشده است، درصورتی‌که پولی را از دست دهید، نمی‌توانید آن را بازپس‌ بگیرید. اگر می‌خواهید در ارزهای دیجیتال سرمایه‌گذاری کنید، باید بسیار ریسک‌پذیر باشید. ناگفته نماند حتی ریسک زیاد هم بدین‌معنا نیست که ارزهای دیجیتال کلاه‌برداری هستند.

جمع‌بندی

در این مطلب، درباره استدلال‌هایی صحبت کردیم که برای اثبات کلاه‌برداری‌بودن ارزهای دیجیتال مطرح می‌شوند. در این زمینه، پنج ادعا را ارزیابی و مشخص کردیم که همه آن‌ها منعکس‌کننده، تنها بخش کوچکی از واقعیت درباره ارزهای دیجیتال هستند. کسانی که از این ادعاها نتیجه‌گیری می‌کنند که ارزهای دیجیتال کلاه‌برداری هستند، درواقع بخشی از واقعیت را پررنگ و بخشی دیگر را پنهان می‌کنند.

درست است که ارزهای دیجیتال هیچ پشتوانه‌ای ندارند، برای فعالیت‌های مجرمانه نیز استفاده می‌شوند، پرنوسان هستند، قانون‌گذاری مشخصی ندارند و حباب هم هستند، واقعیت این است که این‌ها درباره همه ارزهای فیات و همه بازارهای مالی هم صادق است.

درنهایت، کسانی که قصد دارند در این بازار سرمایه‌گذاری کنند، نباید شهرت افراد را مبنایی بر درستی ادعاهایشان تلقی کنند. بازار ارزهای دیجیتال بازاری پرریسک است و کسانی که می‌خواهند وارد این بازار شوند، باید دانش کافی درباره آن داشته باشند تا از جنبه‌های منفی این بازار در امان باشند.