مروری بر شکل‌گیری و از هم پاشیدگی حباب دات کام

ساده بخواهیم بگوییم، حباب دات-کام در آوریل ۱۹۹۷ شکل گرفت و در ژوئن ۲۰۰۳ به طور کلی از هم پاشید. دوره ای که در آن شرکت های بسیاری از راه رسیدند، سرمایه های زیادی جذب کردند که بیشتر آن بر باد رفت.

حباب دات‌کام (com.)

پیش از هر چیز؛ چرا باید در مورد حباب دات کام بدانیم؟

حباب زمانی ایجاد می شود که قیمت در بازار توسط سرمایه گذاران بالا رود و این در صنایع دات کام (dot-com) و مسکن طی ده سال گذشته اتفاق افتاده است. عواملی مانند محبوبیت صنعت، گمانه زنی ارزش بالقوه، نفوذ سیاسی و بسیاری از موارد دیگر می توانند باعث ایجاد شکاف در تعیین ارزش شوند. اگر این تصور ایجاد شود که بازار به آخر خط رسیده یا سرمایه گذاران بر این عقیده باشند که بازار دیگر قادر نیست ارزش کلی خود را حفظ کند، ممکن است حباب منفجر شود. این امر نشان دهنده فروش گسترده توسط سرمایه گذاران است که می توانند ارزش بازار را به شدت کاهش دهند.

آیا در ارزهای دیجیتال هم حباب ایجاد می شود؟

بسته به دید شما، برخی از بازارهای مربوط به ارز دیجیتال می توانند حباب های دوره ای را تجربه کنند یا نکنند. ناظران صنعت مصرند که بازار بسیار فرار و آسیب پذیر است و مانند ترن هوایی بالا و پایین زیادی دارد. در حقیقت بازار هیچ ثباتی در این مورد ندارد. در مقابل، کارمندان این صنعت ادعا می کنند که بی ثباتی امری طبیعی است و نوسانات نرخ ارز دیجیتال به مرور زمان هموار و آرام تر خواهد شد.

در اواخر دهه نود میلادی و اوایل هزاره سوم شرکت های اینترنتی زیادی به وجود آمدند. شرکت هایی که کافی بود در ابتدای نام رسمی آنها یک «E» (به معنای الکترونیک) باشد و در انتهای نامشان هم یک «دات کام». همین موضوع منجر می شد تا سرمایه گذاران پول های خود را در همین شرکت ها سرمایه گذاری کرده یا سهامشان را بخرند.

تعداد زیادی از این شرکت ها امروز دیگر وجود خارجی ندارند و از صحنه روزگار محو شده اند؛ پول هایی که به آنها تعلق گرفته بود هم محو شد.

از آن زمان و پایان یافتن آن دوره بیش از ده سال سپری می شود اما امروز سرمایه گذاران زخم خورده، کارآفرینان، مدیرعامل ها و سایر فعالان حوزه تکنولوژی در پاسخ به این پرسش به تفاهم نمی رسند که «آیا دنیای تکنولوژی هم در یک حباب کاذب فرو رفته است و در آینده از هم خواهد پاشید؟»

حباب دات‌کام شکل گرفت

برای آنکه بتوان به شکلی معقول تر در مورد آینده نظر داد، باید گذشته را به خوبی دانست. در ادامه تصمیم داریم نگاهی داشته باشیم به شکل گیری و پایان یافتن حباب دات-کام، به روایت تصویر.

نخستین تجربه‌ی دنیای مجازی

دوره ی دات-کام در اواخر دهه ۹۰ میلادی شکل گرفت، زمانی که دیگر بیشتر مردم در خانه هایشان به چیزی دسترسی داشتند به نام «اینترنت».

از سوی دیگر مایکروسافت در ویندوز ۹۵ پلاس، اولین نسل از مرورگر اینترنت اکسپلورر را به دست کاربران رساند که در واقع حکم نخستین تجربه افراد از دنیای مجازی را داشت.

ارسال اولین محموله‌ی آمازون

کارآفرینان موقعیت مناسب را احساس کردند و متوجه شدند که یک بازار بسیار گسترده برایشان به وجود آمده است.

«جف بیزوس»، مدیر عامل آمازون یکی از همان افراد بود و توانست در این آینده نگری را داشته باشد. وی در سال ۱۹۹۴ آمازون را تاسیس کرد و اولین کتاب (که نویسنده اش «داگلاس هوفستادر» بود) را در سال ۱۹۹۵، از گاراژ خانه اش برای اولین مشتری خود ارسال نمود. (آقای «جان وین رایت» اولین مشتری آمازون دات کام بود و کتابی که در تصویر فوق می بینید را سفارش داده بود. این کتاب را خود بیزوس برای او ارسال کرده و سند ارسال محموله نیز در این تصویر در کنار کتاب مشهود است.)

شرکت‌های دات‌کامی

آمازون و شرکت های مشابه که خدمات اینترنتی می دادند، به «شرکت های دات کامی» معروف شدند.

در آن زمان کمی عجیب به نظر می رسید که شخصی تجارتش را بر پایه وب بنا سازد. این شرکت ها در دو محل وجود داشتند: اول آدرس اینترنتی شان و سپس انبارهایی که جنس های خود را قرار داده بودند.

توجه کارآفرینان به دات‌کام جلب شد

در سال ۱۹۹۵ توجه کارآفرینان بیشتری به وب جلب شد.

آقای «کریگ نیومارک» (Craig Newmark) یک موسسه تبلیغاتی اینترنتی راه اندازی کرد.

«جری و دیوید» از راه رسیدند و «یاهو» را در وب جهان گستر راه اندازی کردند.

جری یانگ (Jerry Yang) و دیوید فیلو (David Filo)، یاهو را در سال ۱۹۹۵ تاسیس کردند.

مایکروسافت هم موقعیت را از دست نداد.

سپس خود مایکروسافت هم موقعیت را از دست نداد و MSN یا مایکروسافت نتورک را راه اندازی کرد؛ وب سایتی که بیشتر در قالب یک پورتال خبری به کار مشغول بود.

جرقه ایجاد یک کار جدید در ذهن پیر امیدیار زده شد.

یک روز «پیر امیدیار» از طریق وب سایت شخصی خود یک پرینتر لیزی را به قیمت ۱۴ دلار و ۸۳ سنت به فروش رساند و همین موضوع باعث شد تا جرقه ایجاد یک کار جدید در ذهنش زده شود. وی وب سایت حراجی «eBay» را تاسیس کرد.

سرمایه گذاران و بانک ها احساس کردند که می توانند از طریق موقعیت به وجود آمده، پول های بسیاری به دست آورند.

به همین دلیل شروع کردند به سرمایه گذاری میلیون دلاری در استارتاپ های ساده ای که برای مثال، کارشان تحویل خواربار به منازل بود. استارتاپی به نام «Webvan» که دقیقا همین کار را انجام می داد، توانست سرمایه ای ۳۹۶ میلیون دلاری جذب کند.

دات‌کام نگران‌کننده شد

در سال ۱۹۹۶ بود که آقای «آلن گرینسپن» (Alan Greenspan) نسبت به این اوضاع واکنش نشان داد.

در آن زمان رییس هییت مدیره «Federal Reserve»، سیستم بانکداری مرکزی ایالات متحده، هشدار داد که شرایط کنونی ناپایدار است و باعث سقوط بازار می شود.

دات‌کامی‌ها سرمایه زیادی جذب کردند

استارتاپ های دیگر از گوشه و کنار سر در می آوردند.

کسی گوشش به این حرف ها بدهکار نبود چرا که چند استارتاپ اول، به خوبی قادر به سودآوری شده بودند و به همین دلیل استارتاپ های دیگر از گوشه و کنار سر در می آوردند. یکی از همان استارتاپ ها «Pets.com» نام داشت. این شرکت در سال ۱۹۹۸ شکل گرفت و کاربران می توانستند به شکل اینترنتی موارد مورد نیاز حیوانات خانگی خود را از آن بخرند.

Kozmo یکی از استارتاپ هایی بود که هرچه می خواستید و هر خریدی که داشتید را در ظرف یک ساعت برایتان فراهم می آورد.

شرکت های از این دست زیاد بودند و به خوبی هم سرمایه جذب می کردند. البته به سهام داران خود نیز قول های زیادی می دادند و بیان می کردند که سرمایه های بسیاری را به آنها بر می گردانند.

سرمایه گذاران پول های بسیاری را در اختیار شرکت های مختلف قرار می دادند و در انتظار روز بازپرداخت باقی می ماندند.

حال بازپرداخت می توانست از راه های مختلف باشد. خرید استارتاپ توسط شرکت بزرگ دیگر یا عرضه شدن سهام در بازار بورس. برای مثال، سهام آمازون در سال ۱۹۹۷ در بازار بورس عرضه شد.

خرید یک استارتاپ توسط شرکتی دیگر هم یکی دیگر از راه های بازپرداخت به سرمایه گذاران اولیه بود.

همانطور که گفتیم خرید یک استارتاپ توسط شرکتی دیگر هم یکی دیگر از راه های بازپرداخت به سرمایه گذاران اولیه بود. یکی از بزرگ ترین خریدهای آن روزها، مربوط می شد به Hotmail که با مبلغی معادل ۴۰۰ میلیون دلار از سوی مایکروسافت خریداری شد.

افرادی بسیاری یک شبه میلیونر و میلیاردر شدند.

یاهو در سال ۱۹۹۹ با رقمی باورنکردنی معادل ۵.۷ میلیارد دلار، استارتاپ «Broadcast.com» را خرید و Mark Cuban، صاحب امتیاز آن را تبدیل به یک میلیاردر کرد.

در سال ۲۰۰۲ پیتر تیل و ایلان ماسک هم به لطف فروش PayPal به eBay با مبلغ ۱.۵ میلیارد دلار، ثروتمند شدند.

سرمایه ایلان ماسک هم اکنون در حدود ۱۸.۹ میلیارد دلار و سرمایه پیتر تیل در حدود ۲.۵ میلیارد دلار است.

در سال ۱۹۹۸، سهام theGlobe.com در بازار بورس عرضه شد و رکورد بالاترین جذب سرمایه در اولین روز را شکست.

این وب سایت نوعی شبکه اجتماعی بود که در سال ۱۹۹۴ توسط «استفن پترنات» و «تاد کریزلمن» پی ریزی شده و در ۱۳ نوامبر ۱۹۹۸ به رسمیت درآمد. CNN بعدا گزارشی تهیه کرد از نحوه ای که موسس این شرکت چگونه با خوش گذرانی هایش در حال بر باد دادن سرمایه عمومی شرکت است. وی به خبرنگار CNN گفته بود:

«هر چه می خواهم دارم و حالا آماده ام تا یک زندگی مفرح و بی معنی را آغاز کنم.»

این نحوه رفتار و چنین خوش گذرانی هایی، در استارتاپ های آن زمان بیش از اندازه مرسوم شده بود.

از سوی دیگر بودند شرکت هایی که در همان وقت، بر محکم تر کردن پایه های شرکت خود تمرکز نموده بودند. جف بیزوس با آمازون، یکی از همان مثال هاست.

در سال ۲۰۰۰، تبلیغ کمپانی های دات-کامی در سوپرباول پخش شد.

تبلیغاتی که در میان سوپر باول (Super Bowl) پخش می شود گران ترین قیمت را دارد و در سال ۲۰۰۰، در میان نیمه ۱۴ تبلیغ مختلف از سوی کمپانی های دات-کامی پخش شد.

در همان سال ۲۰۰۰، بزرگترین داد و ستد دوره دات-کام رقم خورد.

«Time Warner» با پرداخت ۱۶۴ میلیارد دلار به AOL، آن را به تصاحب خود درآورد و دو شرکت با هم ادغام شدند. غول رسانه ای تصور می کرد که با استفاده از AOL می تواند بالاترین موفقیت ها را در هزاره سوم به خود اختصاص دهد.

حباب دات‌کام پایان یافت

در همان زمان، حباب دات-کام به نهایت ظرفیت خود رسیده بود.

دیگر پول نقد زیادی برای سرمایه گذاری وجود نداشت. بازار و سرمایه گذاران متوجه شدند بودند که این شرکت ها درآمد بسیار اندکی دارند و قرار هم نیست آینده ای درخشان در برابرشان دیده شود. «Pets.com» در سال ۲۰۰۰ ورشکستگیش را اعلام کرد در حالی که همین اتفاق برای «Webvan» در سال ۲۰۰۱ افتاد.

همین اعلام ورشکستگی ها، شوک های زیادی به همین صنعت وارد کرد.

ارزش سهام شرکت های سازمانی و اصیل همچون Cisco یا Sun Microsystems نزدیک به صفر رسید چرا که آنها ظرفیت های خود را بالاتر برده بودند تا بتوانند نیاز شرکت و استارتاپ های مختلف و نو رسیده را پاسخگو باشند. حال همه این شرکت ها از میان رفته بودند و سیسکو مانده بود و مشتری هایی که دیگر وجود نداشتند. ارزش همین شرکت تا ۸۶ درصد در بازار بورس افت کرد. از سوی دیگر Sun Microsystems که ارزشش در آن زمان تا ۲۰۰ میلیارد دلار برآورد می شد، با کاهش ارزش سهام تا ۹۸ درصد رو به رو شد. شرکت مورد بحث در نهایت نتوانست از آن اوضاع به شکل صحیحی خارج شود و عاقبت اوراکل با پرداخت ۷.۴ میلیارد دلار آن را در سال ۲۰۰۹ خرید.

خود شرکت های دات-کامی هم اگر ورشکستگی خود را اعلام نمی کردند اما ضربه ای سهمگین را تحمل کرده بودند.

برای مثال آمازون که پیش از تریکدن این حباب ۱۰۷ میلیارد دلار برآورد قیمت شده بود، پس از حباب دات کام ۷ میلیارد دلار ارزش گذاری شد. البته اکنون آمازون دوباره توانسته به ارزشی معادل ۲۷۵ میلیارد دلار دست پیدا کند اما از دوره ای بسیار پر خطر و پر از استرس عبور کرد.

در این میان ادغام AOL و Time Warner بزرگترین و بدترین اشتباه این دوران نام گرفت.

پس از چند سال کاهش درآمد، اخراج های فراوان و نتایج مالی نا امید کننده، شرکت خریدار، در سال ۲۰۰۳ نام AOL را از نام اصلیش حذف کرد، به «Time Warner» برگشت و سعی نمود خاطرات تلخ را به دست فراموشی بسپارد.

برخی شرکت ها هم در این میان صبر کردند تا آشفتگی اوضاع به انتها برسد.

برای مثال گوگل در سال ۱۹۹۸ تاسیس شد اما تا سال ۲۰۰۴ برای عرضه عمومی سهامش در بازار بورس صبر کرد. دلیل اصلی همان حباب دات-کام بود و مدیران گوگل تمایل داشتند صبر کنند تا بازار بورس پس از وقایع پیش آمده، دوباره آرامش خود را به دست آورد.

نگاهی به آینده

حالا بیش از یک دهه از آن زمان سپری می شود.

شرکت هایی نظیر آمازون و اوبر اما باز هم همان کارهایی را انجام می دهند که استارتاپ های ناموفق همان وقت انجام می دادند. تنها تفاوت این است که اکنون این شرکت ها بسیار بزرگ تر شده و با تجربیات بیشتر و البته مدل های تجاری قوی تر به کارهایشان می پردازند. در سال گذشته، آمازون سرویس تحویل خواربار خود برای برخی نقاط را آغاز کرد، همان کاری که «Webvan» می کرد. آمازون در واقع بقایای همان شرکت را در سال ۲۰۰۹ خرید. از روی دیگر، اوبر سرویسی را معرفی کرد به نام «UberRush» که همانند استارتاپ «Kozmo»، یک سرویس تحویل است. حال باید دید سرنوشت همین شرکت های اینترنتی به کجا ختم خواهد شد.