ارز دیجیتال ملی یا بانک مرکزی (CBDC) چیست؟

تحولات انقلابی که در دنیای خدمات مالی به‌وقوع پیوسته، تعاریف این حوزه را دستخوش تغییراتی کرده است. این تغییرات، تنها به پلتفرم‌های ارائه خدمات پولی و مالی محدود نیست و دیدگاه سنتی ما درزمینه فرایندهای مالی را نیز تغییر داده است. یکی از این دستاوردها که مبتنی‌بر فناوری بلاک چین است، ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) نام دارد که آن را با عنوان ارز دیجیتال ملی یک کشور می‌شناسیم.

نهادهای مالی بزرگ و متمرکز جهان چندان ارتباط حَسنه‌ای با مفهوم ارزهای دیجیتالی مانند بیت کوین و اتریوم ندارند؛ اما از ویژگی‌هایی استقبال می‌کنند که سنگِ‌بنای این دارایی‌های دیجیتال است. بلاک چین را می‌توان بنیان این تحول دانست که دسترسی انعطاف‌پذیر به خدمات مالی بسیار ایمن و شفاف و سریع‌ را امکان‌پذیر کرده است. از‌این‌رو، بسیاری از بانک‌های مرکزی با‌توجه‌به ویژگی‌های متعدد بلاک چین، تلاش می‌کنند شرایط مربوط به عرضه ارزهای دیجیتال مختص به خود را ارزیابی کنند.

در‌حال‌حاضر، علاقه به ارزهای دیجیتال بانک مرکزی به‌دلایل گوناگون افزایش یافته است. به‌همین‌منظور، شناخت انواع مختلف ارزهای دیجیتال ملی به‌علاوه خصوصیات و قابلیت‌های منحصربه‌فرد آن‌ها موضوعی ضروری به‌نظر می‌رسد. در این مقاله، با مفهوم ارز دیجیتال ملی و انواع آن آشنا می‌شویم و تفاوت‌های مهم این نوع دارایی را با سایر دارایی‌های دیجیتال بررسی می‌کنیم. در‌عین‌حال، مزیت‌ها و خطرهای عرضه این ارزها را برمی‌شماریم و درنهایت، به برنامه برخی از کشورها ازجمله کشورمان، ایران، اشاره می‌کنیم که می‌کوشند ارز دیجیتال بانک مرکزی خود را ارائه کنند. پس تا انتهای این مطلب ما را همراهی کنید.

ارز دیجیتال ملی یا بانک مرکزی (CBDC) چیست؟

به‌طورکلی، ارز دیجیتال ملی نوعی پول نقد الکترونیکی است که مانند ارزهای فیات سنتی به دارندگان اجازه می‌دهد به خدمات بانک مرکزی دسترسی داشته باشند. کسب‌وکارها و افراد با استفاده از این پول الکترونیکی می‌توانند پرداخت‌ها و نقل‌وانتقالات خود را انجام دهند.

ارز دیجیتال ملی واسطه‌هایی همچون بانک‌های تجاری را از میان برمی‌دارد و به مشتری اجازه می‌دهد ارتباطی بی‌واسطه با بانک مرکزی برقرار کند. بدین‌ترتیب، افراد می‌توانند تراکنش‌های خود را مستقیماً با یکدیگر انجام دهند و نگران خطرهایی مانند ورشکستگی واسطه‌های مالی نباشند. 

آنچه سبب شد بانک‌های مرکزی به فکر ایجاد ارزهای دیجیتال ویژه خود باشند، ترس ازدست‌دادن کنترل بر عرضه پول و سیستم‌های پرداخت پس از اوج‌گرفتن محبوبیت ارزهای دیجیتال بود. بی‌شک، گسترش انواع پرداخت که تحت‌نظارت هیچ نهاد مرکزی یا دولتی نیست، می‌تواند تسلط بانک‌های مرکزی بر عرضه پول و ثبات اقتصادی را تضعیف کند.

ایده ارز دیجیتال ملی مدیون فناوری بلاک چین در ارزهای دیجیتالی مثل بیت کوین است. با‌این‌حال، تفاوت‌های مهمی بین این دارایی‌های دیجیتال وجود دارند.

بانک‌ها باید سوابق مالی همچون میزان سپرده افراد و تاریخچه تراکنش‌های انجام‌شده را پیگیری کنند. دفترکل توزیع‌شده به این نهادها اجازه می‌دهد چندین نسخه از تاریخچه تراکنش‌ها را دراختیار داشته باشند و از صحت داده‌ها مطمئن شوند. باوجوداین برخلاف بلاک چین‌های عمومی، نسخه‌های بلاک چین مربوط به ارزهای دیجیتال ملی فقط در دست نهادهای مالی مجزایی هستند که در‌نهایت، بانک مرکزی آن‌ها را مدیریت می‌کند. در‌واقع، دسترسی به بلاک چینی که ارزهای دیجیتال ملی استفاده قرار می‌کنند، به مجوز ویژه بانک مرکزی احتیاج دارد.

ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز مانند بیت کوین و اتریوم قانون‌گذاری مشخصی ندارند؛ ازاین‌رو، ارزش خود را برمبنای کاربردپذیری و میزان استقبال سرمایه‌گذاران به‌دست آورده‌اند و همواره با نوسان‌های شدید توأم هستند. درمقابل، ارزهای دیجیتال ملی به ارز بومی کشور وابسته‌اند و به‌‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که ارزشی ثابت و ایمن داشته باشند. علاوه‌بر‌این، ارزهای دیجیتال ملی پایگاه‌داده‌ متمرکزی دارند که تحت‌کنترل بانک مرکزی است. این پایگاه داده شماره سریال منحصربه‌فردی برای هر «کوین الکترونیکی» عرضه می‌کند تا آن کوین شناسایی و رهگیری شدنی باشد.

در‌مجموع، به‌نظر می‌رسد قابلیت‌های منحصربه‌فرد بلاک چین حتی توجه نهادهای متمرکز را هم جلب کرده است. کریستالینا جورجیوا (Kristalina Georgieva)، مدیرعامل صندوق بین‌المللی پول، در سخنرانی فوریه‌۲۰۲۲ خود در شورای آتلانتیک، درباره این موضوع گفته است:

تاریخ پول در حال ورود به فصل جدیدی است. کشورها درحالی‌که تلاش می‌کنند انواع جدید و دیجیتالی پول را آزمایش کنند، به‌دنبال حفظ جوانب مهم سیستم‌های پولی و مالی سنتی خود هستند.

تفاوت ارز دیجیتال بانک مرکزی با سایر ارزهای دیجیتال

همان‌طورکه اشاره کردیم، اساس ارزهای دیجیتال بانک مرکزی مشابه با سایر ارزهای دیجیتال مبتنی‌بر دفتر‌کل توزیع‌شده است؛ اما این دو نوع دارایی اهداف بسیار متفاوتی را دنبال می‌کنند. آنچه در بیت کوین و سایر بلاک‌چین‌های عمومی مانند اتریوم به‌مذاق دولت‌ها خوش نمی‌آید، این است که هیچ نهاد مرکزی یا گروهی از نهادها مسئول این بلاک‌چین‌ها نیست. با‌این‌همه، فناوری دفترکل توزیع‌شده به دولت‌ها اجازه می‌دهد درکنار استفاده از مزایای آن، کنترل برخی جوانب را نیز به‌دست بگیرند. در‌ادامه، به برخی از تفاوت‌های مهم ارز دیجیتال بانک مرکزی با ارزهای دیجیتال اشاره می‌کنیم.

• کنترل عرضه: ارزهای دیجیتال غیرمتمرکزی همچون بیت کوین سقف عرضه مشخصی دارند‌ که در ساختار و پروتکل آن نهادینه شده و تغییر این ویژگی در دست نهاد خاصی نیست. درمقابل، کنترل عرضه ارز دیجیتال ملی کاملاً در دست بانک مرکزی است. همان‌طور‌که سیاست‌های حذف یا اضافه‌کردن پول درگردش دراختیار بانک‌های مرکزی قرار دارد تا اقتصاد را در مواقع بحران کنترل کنند، مدل عرضه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی نیز به‌طورکامل دراختیار نهادهای مرکزی قدرت و وابسته به دولت‌هاست.
• نظارت و مدیریت: در سیستم ارز دیجیتال ملی، یک نهاد مرکزی انتخاب می‌کند که کدام سازمان‌های مالی اجازه دارند در مدیریت دفتر‌کل توزیع‌شده مشارکت کنند. این روش با رویکرد بلاک‌چین‌هایی همچون بیت کوین متفاوت است که به هر کاربری اجازه می‌دهد نرم‌افزار شبکه را بدون اجازه اجرا کند.
• هزینه کمتر و کارایی بیشتر: مدافعان ارزهای دیجیتال ملی ادعا می‌کنند که به‌دلیل زیرساخت ویژه، این دارایی‌های نسبتاً متمرکز می‌توانند با هزینه کمتری پول انتقال دهند. ایده اصلی این است که ارز دیجیتال ملی می‌تواند نهادهای مالی بیشتری را به‌هم متصل کند تا با رفع موانع و ازهم‌گسیختگی‌های فعلی سیستم‌های مالی، جابه‌جایی پول روان‌تر انجام شود.
• پیگیری پرداخت‌ها: دفترکل توزیع‌شده سابقه‌ای کامل از تمام تراکنش‌ها ارائه می‌دهد. برخی از دولت‌ها مانند چین که به داشتن دستگاه‌های نظارتی گسترده‌ معروف هستند، به‌طوربالقوه قصد دارند از این اطلاعات مالی برای نظارت بیشتر بر شهروندان خود استفاده کنند. البته نباید فراموش کرد که دولت‌های مختلف در این زمینه رویکرد و سیاست‌های متفاوتی دارند.

انواع ارزهای دیجیتال ملی

به‌طورکلی، ارز دیجیتال ملی را به دو دسته ارز دیجیتال ملی خُرد (Retail CBDC) و ارز دیجیتال ملی کلان (Wholesale CBDC) تقسیم‌ می‌کنند. ارز دیجیتال ملی خُرد با تمرکز بر تسهیل پرداخت‌های خُرد بین کسب‌وکارهای کوچک و افراد مختلف عرضه می‌شود و ارز دیجیتال ملی کلان بیشتر تلاش می‌کند به سهولت انجام پرداخت‌های عمده و بین المللی کمک کند. درادامه، با این دو مدل بیشتر آشنا می‌شویم.

ارز دیجیتال ملی خُرد

CBDC خُرد‌ بر روند پرداخت بین کسب‌وکارهای کوچک و افراد مختلف متمرکز است. در‌واقع، ارز دیجیتال ملی خُرد‌ به‌منظور انجام تراکنش‌های متعدد، اما با ارزش کمتر عرضه می‌شود و به‌شکلی منعطف از ابزارهای مختلف پرداخت استفاده می‌کند.

حتی اگر در‌حال‌حاضر روش متداول پرداخت پول نقد باشد، پرداخت‌های خُرد بازهم در انتقال‌ وجه آنلاین و کارت‌های بانکی جای خود را پیدا می‌کنند. سازمان‌دهی سیستم‌های پرداخت خُرد الکترونیکی در سرتاسر جهان شباهت‌های زیادی به‌هم دارند که به‌طور‌کلی شامل سه فرایند مختلف تراکنش و انتقال بانکی و تسویه می‌شوند. این سه فرایند اصلی در طراحی ارزهای دیجیتال ملی خُرد در نظر گرفته می‌شوند.

این نوع دارایی دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند به‌ دو شکل توکن‌های دیجیتالی و حساب‌های سپرده بانک مرکزی عرضه شود. نوع اول را می‌توان جایگزینی الکترونیکی برای سکه‌ها و اسکناس‌ها دانست و نوع دوم را می‌توان به‌منظور بازکردن حساب‌های سپرده و دریافت سود از این حساب‌ها استفاده کرد. تفاوت اصلی این دو نوع ارز دیجیتال ملی در شیوه احراز هویت کاربران و بررسی جزئیات تاریخچه تراکنش‌های آن‌ها یا لزوم انجام فرایند شناخت مشتری (KYC) برای حساب‌های سپرده ارز دیجیتال ملی دانست.

در‌عین‌حال، ارز دیجیتال ملی خُرد نیز در سه مدل مختلف در‌اختیار کاربران قرار می‌گیرند:

• غیرمستقیم: این دارایی با واسطه و از‌طریق مؤسسه‌های مالی‌ای عرضه می‌شود که مسئولیت ثبت و ارتباط با مشاغل و افراد را برعهده دارند.
• مستقیم: نوع مستقیم ارز دیجیتال بانک مرکزی به حساب‌های بانکی مربوط است. بانک مرکزی مستقیماً مسئول ثبت و مدیریت سرویس‌های مالی این نوع ارز دیجیتال ملی است؛ بنابراین، نیازی به واسطه وجود ندارد. البته توسعه این نوع دارایی دیجیتال بانک مرکزی نیز به تلاش واسطه‌های مالی و کاربران آن وابسته است.
• ترکیبی: این نوع دارایی به قصد افزایش سود شرکت‌ها و افراد، برخی از ویژگی‌های دو نوع مستقیم و غیرمستقیم ارز دیجیتال بانک مرکزی را با یکدیگر ترکیب می‌کند. ارز دیجیتال ملی خُرد ترکیبی علاوه‌بر اجازه مشارکت واسطه‌ها، به کاربران کمک می‌کند بدون نیاز به نهادهای شخص ثالث نیز، بتوانند به بانک مرکزی دسترسی داشته باشند.

ارز دیجیتال ملی کلان

مدل گسترده‌تر بعدی در طبقه‌بندی ارزهای دیجیتال ملی، نوع کلان آن است که پرداخت‌های عمده داخلی و خارجی را تسهیل می‌کند. این دارایی با هدف بهبود مدیریت ریسک و افزایش کارایی فرایند تسویه‌حساب‌ها ایجاد شده و برای نقل‌وانتقالات اوراق بهادار نیز کارآمد است. مدل ارز دیجیتال ملی کلان نیز به دو نوع داخلی و بین‌المللی تقسیم می‌شود.

• ارز دیجیتال ملی کلان برای پرداخت‌های داخلی: این نوع دارایی می‌تواند به کاربران بزرگ‌تر مانند نهادها کمک کند تا تراکنش‌هایی با ارزش بیشتر را در مدت‌زمانی کوتاه‌تر انجام دهند. ارز دیجیتال ملی کلان داخلی برای تراکنش‌های عمده‌ مانند انتقالات بین بانکی کاربرد دارد که به‌‌طور سیستماتیک اهمیت دارند.
• ارز دیجیتال ملی کلان برای پرداخت‌های بین‌المللی: ازآن‌جاکه پرداخت‌های بین‌المللی در‌حال‌حاضر از‌طریق چندین واسطه متعدد در مناطق جغرافیایی مختلف انجام می‌شوند، این نوع دارایی می‌تواند پیشرفت چشمگیری در روند این پرداخت‌ها ایجاد و شیوه‌های مختلفی برای پرداخت‌های منطقه‌ای یا جهانی ارائه کند.

مزیت‌ها و خطرهای ارز دیجیتال بانک مرکزی

ارز دیجیتال ملی می‌تواند مزایایی ارائه دهد که سایر فناوری‌های پرداخت، از‌جمله استیبل کوین‌ها از آن بی‌بهره‌اند. خطرهای مربوط به نقدینگی یا اعتبار ارز دیجیتال ملی را تهدید نمی‌کند و به بیمه سپرده‌گذاری برای پشتیبانی از این دارایی نیازی نیست. نکته دیگر اینکه CBDC راحت‌تر دراختیار مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها و نهادهای دولتی قرار می‌گیرد و امکان جمع‌آوری مالیات یا ارائه سود به کاربران وجود دارد. در‌ادامه، برخی از مزایای ارز دیجیتال بانک مرکزی را باهم مرور می‌کنیم.

• تشویق و تسهیل نوآوری: ارز دیجیتال ملی می‌تواند صحنه را برای نوآوری‌های مربوط به سیستم‌های پرداخت مهیا کند و زمینه‌ای برای ارائه راه‌حل‌های بخش خصوصی به‌منظور برآورده‌کردن تقاضاهای فعلی و آتی سرویس‌های پرداخت باشد. همچنین، ارز دیجیتال بانک مرکزی به بازیکنان کوچک‌تر اجازه می‌دهد سرویس‌های مالی و مدل‌های توزیع جدید ایجاد کنند. علاوه‌بر‌این، ازآن‌جاکه قابلیت برنامه‌ریزی در انواع پول‌های رایج وجود ندارد، ارز دیجیتال ملی می‌تواند گزینه‌ای کم‌هزینه برای انجام پرداخت‌های اندک، اما متعدد و با حجم زیاد باشد.
• پرداخت‌های بین‌المللی: ارزهای دیجیتال ملی به بهبود سیستم پرداخت بین‌المللی که در‌حال‌حاضر اغلب به‌طور کُند و گران طی می‌شود، می‌تواند کمک فراوانی کند. علاوه‌بر‌این، در بسیاری از مواقع همکاری بین‌المللی برای ایجاد استانداردها و زیرساخت مناسب این پرداخت‌ها موردنیاز است. استفاده از ارزهای دیجیتال ملی برای پرداخت‌های بین‌المللی می‌تواند تراکنش‌ها را به‌‌طورقانونی؛، ولی ارزان‌تر انجام دهد.
• فراگیری مالی: ارز دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند موانع فراگیری مالی (Financial Inclusion) را کاهش دهد. فراگیری مالی به‌معنای دسترس‌پذیری و برابری فرصت‌ها برای دریافت خدمات مالی است. ارز دیجیتال ملی می‌تواند با کاهش هزینه‌های تراکنش، امکان برخورداری افراد بیشتری را از سرویس‌های مالی مهیا کند.
• گسترش دسترسی عمومی به پول امن بانک مرکزی: اگرچه ارز فیزیکی (نقد) هنوز ابزار پرداخت مهمی در بسیاری کشورهای جهان به‌شمار می‌رود، استفاده از آن رو‌به‌کاهش است. ارز دیجیتال ملی می‌تواند جایگزین دیجیتالی مناسبی برای پول نقد باشد؛ زیرا برخلاف پول نقد با ریسک اعتبار و نقدینگی روبه‌رو نیست.

خطرهای بالقوه ارز دیجیتال ملی

اگرچه ارز دیجیتال ملی مزیت‌های بالقوه زیادی ارائه می‌دهد، می‌تواند خطرهایی نیز به‌همراه داشته باشد. درادامه، به بعضی از ریسک‌ها و مشکلاتی اشاره می‌کنیم که با ورود رسمی ارز دیجیتال ملی به اقتصاد ممکن است رخ دهد.

• تغییرات در ساختار فعلی بازار: ارز دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند ساختار سیستم مالی کشورها را از اساس تغییر دهد. احتمال دارد با افزایش استفاده افراد و کسب‌وکارها از ارز دیجیتال ملی، شبکه کاربران بانک‌های تجاری کوچک‌تر شود. حذف واسطه‌های مالی می‌تواند باعث کاهش حجم سپرده‌های بانکی شود و منبع تأمین مالی باثبات این بانک‌ها برای اعطای وام را از بین ببرد. نتیجه این امر افزایش نرخ بهره وام‌ها و کاهش اعتبار آن‌هاست که در طولانی‌مدت هزینه کسب‌وکارها و دولت‌ها را افزایش می‌دهد.
• کاهش تسهیلات بانکی: با عرضه ارزهای دیجیتال ملی، بانک‌ها به رقبای مستقیم ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت تبدیل می‌شوند و بخشی از درآمد خود را از دست می‌دهند. با جذب سرمایه به‌سمت ارزهای دیجیتال ملی و کاهش سپرده‌های بانکی، ارائه تسهیلات و وام‌های بانکی با اختلال مواجه می‌شود و رشد اقتصادی را دچار مشکل می‌کند.
• ورشکستگی بانک‌ها: ارزهای دیجیتال ملی ممکن است سبب افزایش تمایل افراد به برداشت سرمایه از بانک‌ها در مواقع بحران مالی شوند. این مسئله می‌تواند احتمال ورشکستگی بانک‌ها را در ابعاد کلان و سیستماتیک افزایش دهد.
• محدودیت جغرافیایی: اغلب ارزهای دیجیتال ملی فقط در کشور عرضه‌کننده یا منطقه‌ای خاص پذیرفته می‌شوند که این مسئله می‌تواند تبادل‌های بین‌المللی را با موانعی روبه‌رو کند.
• نوسان‌های قیمت: ارزهای دیجیتال ملی ساختاری مشابه با ارزهای دیجیتال عمومی دارند و ازآن‌جاکه رابطه مستقیمی با ارزهای فیات ندارند، ممکن است شبیه به سایر همتایان دیجیتالی خود، دچار نوسان‌های قیمتی شوند.

ارز دیجیتال بانک مرکزی در کشورهای مختلف

با وجود نکات اشاره‌شده، رویکرد تمام کشورها به ارز دیجیتال ملی یکسان نیست. برخی در طراحی و عرضه این دارایی دیجیتال بانک مرکزی پیش‌قدم شده‌اند و بعضی در حال آزمایش‌های اولیه هستند و تعدادی دیگر به‌تازگی توسعه این دارایی‌ها را آغاز کرده‌اند. ناگفته نماند که هنوز کشورهای بسیاری به این فناوری با دیده تردید می‌نگرند و فعلاً برنامه مشخصی برای ارائه آن ندارند.

بیشتر بخوانید: فهرست کامل کشورهایی که ارز دیجیتال ملی دارند

در‌ادامه، به تعدادی از کشورها در هر دسته اشاره خواهیم کرد. جالب است بدانید ایران نیز در دسته کشورهایی فهرست می‌شود که آزمایش ارز دیجیتال بانک مرکزی را در دستورکار خود دارد.

کشورهایی که ارز دیجیتال ملی خود را عرضه کرده‌اند

• باهاما: باهاما اولین کشوری است که درعمل توانست ارز دیجیتال ملی خود را عرضه کند. این دارایی که دلار سند (The Sand Dollar) نام دارد، در اکتبر‌۲۰۲۰ دردسترس شهروندان این کشور قرار گرفت. شرایط جغرافیایی باهاما که به‌شکل مجمع‌الجزایر است، باعث شده توزیع فعالیت‌های تجاری در این کشور یکسان نباشد و حدود ۲۰درصد از جمعیت به خدمات مالی و بانکی دسترسی نداشته باشند. قانون‌گذاران باهاما امیدوارند که دلار سند بتواند به بهبود فراگیری مالی و مبارزه با پول‌شویی و فعالیت‌های اقتصادی غیرقانونی کمک کند.
• نیجریه: نیجریه اولین کشور آفریقایی بود که ارز دیجیتال ملی خود را در اکتبر‌۲۰۲۱ راه‌اندازی کرد. شهروندان این کشور می‌توانند از ای‌نایرا (eNaira) برای پرداخت‌های فروشگاهی و انتقال پول استفاده کنند. فقط در سه‌ماهه اول عرضه این دارایی دیجیتال ملی، کیف پول مخصوص آن بیش از ۷۰۰هزار بار دانلود شد. با‌این‌حال، جمعیت این کشور آفریقایی حدود ۲۱۹میلیون نفر است که از این میزان فقط ۱۰ تا ۲۰‌درصد از گوشی هوشمند که برای استفاده از ای‌نایرا ضروری است، استفاده می‌کنند. به‌همین‌دلیل، منتقدان عرضه ای‌نایرا ادعا می‌کنند اغلب افراد بی‌بهره از خدمات بانکی به گوشی هوشمند دسترسی ندارند و این دارایی نمی‌تواند گام مهمی برای بهره‌مندکردن شهروندان از سرویس‌های مالی بردارد.
• اتحادیه کارائیب شرقی: کشورهای حوزه کارائیب شرقی نوع خاصی از ارز دیجیتال ایجاد کرده‌اند که به تسریع تراکنش‌ها و خدمات‌رسانی به افراد محروم از سرویس‌های بانکی کمک می‌کند. این دارایی ویژه که دی‌کش (DCash) نامیده می‌شود، اولین ارز دیجیتال بلاک چینی است که در اتحادیه جغرافیایی خاص و بین چند کشور استفاده می‌شود. شهروندان این کشورها فقط با دراختیارداشتن گوشی تلفن هوشمند و بارگیری اپلیکیشن دی‌کش می‌توانند ازطریق اسکن کدهای QR تراکنش انجام دهند.

کشورهایی که در حال آزمایش ارزهای دیجیتال ملی هستند

• سوئد: سوئد در حال آزمایش ارز دیجیتالی به نام کرون الکترونیک (e-krona) است. در این برنامه آزمایشی، از شرکت‌کنندگانی شبیه‌سازی‌شده در محیطی آزمایشی استفاده می‌شود. بانک مرکزی ریکس‌بنک (Riksbank) سوئد تلاش می‌کند این فناوری و پیامدهای احتمالی آن را دقیق بررسی کند. یکی از اهداف مهم این پروژه تضمین دسترسی گسترده به «کرون الکترونیک» در آینده است تا سالمندان و افراد دچار معلولیت‌های خاص هم بتوانند از آن استفاده کنند.
• چین: چین اولین اقتصاد بزرگ جهانی بود که در آوریل‌۲۰۲۰ ارز دیجیتال خود را آزمایش کرد. بانک خلق چین می‌کوشد از یوان دیجیتال (e-CNY) در سال ۲۰۲۲ گسترده بهره‌برداری کند. به‌گزارش صندوق بین‌المللی پول، یوان چین در‌حال‌حاضر صدها میلیون کاربر دارد و واسطه میلیاردها یوان تراکنش بوده است.
• جامائیکا: اندرو هولنس (Andrew Holness)، نخست‌وزیر جامائیکا، تأیید کرد که بانک جامائیکا قصد دارد پس از آزمایش موفقیت‌آمیز سال گذشته ارز دیجیتال ملی خود، دلار دیجیتال جامائیکا را امسال روانه بازار خواهد کرد. هولنس اعلام کرد که این ارز دیجیتال ملی زیرساختی برای معماری پرداخت‌های دیجیتال جامائیکا و باعث افزایش مشارکت مالی خواهد شد. همچنین به‌عقیده نخست‌وزیر جامائیکا، این ارز دیجیتال ملی می‌تواند سرعت تراکنش‌ها را افزایش و هزینه بانکداری را برای مردم جامائیکا کاهش دهد.
• اوکراین: بانک ملی اوکراین از سال ۲۰۱۶ در حال بررسی امکان عرضه ارز دیجیتال ملی است و آماده‌سازی آزمایشی آن حتی با وجود جنگ اخیر روسیه و اوکراین متوقف نشده است. به‌گفته دِنِل دیکسون (Denelle Dixon)، مدیرعامل استلار (Stellar) که با اوکراین برای طراحی ارز دیجیتال ملی این کشور همکاری می‌کند، ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، قصد دارد تا پیش از پایان سال ۲۰۲۲، اوکراین را به «جامعه‌ای بدون نیاز به پول نقد» تبدیل کند.

کشورهایی که در حال توسعه ارز دیجیتال ملی خود هستند

• هند: این کشور در تلاش است ارز دیجیتال ملی خود را تا سال ۲۰۲۳ به بازار معرفی کند. «روپیه دیجیتال» برمبنای فناوری بلاک چین و پشتوانه بانک مرکزی هند شکل می‌گیرد. به‌گفته نیرمالا سیتارامان (Nirmala Sitharaman)، وزیر دارایی هند، این ارز دیجیتال باعث «رشدی چشمگیر» در اقتصاد دیجیتال این کشور خواهد شد و می‌تواند سیستم مدیریت ارز را کارآمدتر و کم‌هزینه‌تر کند.
• منطقه یورو: بانک مرکزی اروپا (ECB) جولای گذشته اعلام کرد که به‌شدت به‌دنبال ایجاد نسخه دیجیتالی یوروست. به‌گفته کریستین لاگارد (Christine Lagarde)، رئیس بانک مرکزی اروپا، هدف از عرضه یوروِ دیجیتال، حصول اطمینان از دسترسی تمام شهروندان و کسب‌وکارها به «امن‌ترین شکل پول، یعنی پول بانک مرکزی» است. بانک مرکزی اروپا اعلام کرده است که لایحه‌ای برای عملیاتی‌‌کردن یوروِ دیجیتال در سال ۲۰۲۳ ارائه خواهد کرد.
• ایالات متحده آمریکا: اوایل مارس‌۲۰۲۲، جو بایدن (Joe Biden)، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا، طی فرمانی اجرایی به وزارتخانه‌های خزانه‌داری و بازرگانی این کشور دستور داد تا با هدف ایجاد دلار دیجیتال، گزارش‌هایی درباره «آینده پول» تهیه کنند. برخی اهداف این فرمان اجرایی شامل کمک به ۵درصد شهروند آمریکایی محروم از خدمات بانکی و دسترسی به زیرساخت‌های فناوری لازم برای استفاده از ارز دیجیتال ملی آمریکا می‌شوند. با‌این‌حال به‌عقیده تحلیلگران این حوزه، توسعه و معرفی دلار دیجیتال آمریکا ممکن است به سال‌ها زمان احتیاج داشته باشد.
• ایران: طبق آخرین گزارش‌ها از بیانیه رئیس بانک مرکزی ایران، تا پیش از پایان تابستان امسال، ارز دیجیتال ملی به‌صورت محدود آزمایش خواهد شد. هدف از عرضه این ارز دیجیتال که اصطلاحاً «رمزریال» نامیده می‌شود، «جایگزینی اسکناس‌های فیزیکی فعلی» اعلام شده است. باوجوداین، ایده عرضه ارز دیجیتال ملی مدت‌هاست که مطرح شده و فقط آزمایش عملیاتی می‌تواند ظرفیت‌های ریال دیجیتال را نشان دهد.

بیشتر بخوانید: ۲۰ پیش‌بینی درباره آینده پول

آینده ارزهای دیجیتال ملی

آینده ارزهای دیجیتال ملی در گروِ پذیرش گسترده است. اگر این دارایی‌های دیجیتال دولتی قصد داشته باشند در میان عموم پذیرفته شوند، نمی‌توانند مانند سایر بلاک‌چین‌های غیرمتمرکز مسئولیت انتقال دارایی را بر‌عهده کاربر قرار دهند و تراکنش‌ها را پس از تسویه‌ بازگشت‌ناپذیر کنند. علاوه‌بر‌این، این دارایی‌ها باید تحت قوانین و چهارچوب‌های مشخص عرضه شوند و فعالیت کنند. برای این منظور، دو نکته اساسی باید در طراحی زیرساخت این دارایی‌ها مدنظر قرار گیرد:

• ارز دیجیتال ملی باید زیرساخت مدیریتی مناسبی داشته باشد تا بتواند تراکنش‌ها را اعتبارسنجی کند و سپس با قوانین جغرافیایی آن دارایی تطبیق دهد. همچنین، ارز دیجیتال بانک مرکزی باید سیستم حل اختلافی با فرایندهای امنیتی و انطباق و حسابرسی داشته باشد.
• ارز دیجیتال ملی باید سیستمی برای گزارش وضعیت موجود، از‌جمله موجودی حساب‌ها و تراکنش‌ها به نهادهای نظارتی مرتبط دراختیار داشته باشد. سیستم یادشده باید بتواند به اطلاعاتی بیش از داده‌های تراکنش، همچون آدرس‌های IP کاربران یا شناسه‌های حساب‌ها دسترسی داشته باشد. این اطلاعات برای حل اختلاف سیستم‌های پرداخت حیاتی هستند.

جمع‌بندی

در این مطلب، ارز دیجیتال ملی یا همان ارز دیجیتال بانک مرکزی را معرفی کردیم. ارز دیجیتال ملی ایده و اساس خود را از فناوری دفترکل توزیع‌شده در ارزهای دیجیتال غیرمتمرکزی همچون بیت کوین و اتریوم گرفته است؛ اما ازنظر عرضه و مدیریت و حریم خصوصی تفاوت‌هایی بنیادین با ارزهای دیجیتال دیگر دارد.

در‌ادامه با انواع ارز دیجیتال بانک مرکزی آشنا شدیم و دانستیم که این دارایی به دو گروه کلی کلان و خُرد تقسیم می‌شود. ارز دیجیتال ملی کلان برای پرداخت‌های عمده بین‌ کاربران و نهادهای بزرگ‌تر طراحی می‌شود و ارز دیجیتال ملی خُرد قصد دارد تراکنش‌ها را بین کاربران و کسب‌وکارهای کوچک‌تر تسهیل کند. علاوه‌براین، به مزایا و مشکلات ارزهای دیجیتال بانک مرکزی نگاهی انداختیم و به تعدادی از کشورهایی اشاره کردیم که در یکی از سه مرحله توسعه یا آزمایش یا عرضه ارز دیجیتال بانک مرکزی خود قرار دارند.