متاورس؛ آینده اینترنت متمرکز خواهد بود یا غیرمتمرکز؟

حدود یک ماه پیش فیس‌بوک نام تجاری خود را به مِتا (Meta) تغییر داد و برنامه‌های خود را برای آغاز توسعه متاورس اعلام کرد. متاورس راه جدیدی برای تعامل با اینترنت است. اکنون چشم‌انداز صنعت متاورس یک غول چند میلیارد دلاری به نام متا دارد که برای در دست گرفتن سکان هدایت آن رقابت می‌کند و آینده آن را بیش از پیش مبهم کرده است.

چه بخواهیم و چه نخواهیم، شرکت‌های بزرگ احتمالاً نقش مهمی در چگونگی توسعه و تکامل متاورس ایفا خواهند کرد. اما آیا در ادامه این حوزه هم با همان مشکلاتی که شبکه‌های اجتماعی امروزی با آن رو‌به‌رو هستند، مواجه خواهد شد یا اینکه این بار پلتفرم‌ها و سرویس‌های غیرمتمرکز در کانون توجه قرار خواهند گرفت؟

کالانی مو (Kalani Moe)، یکی از نویسندگان وب‌سایت کوین تلگراف، اخیراً یادداشتی را منتشر کرده و در آن نقش شرکت‌های بزرگ حوزه فناوری و پلتفرم‌های غیرمتمرکز مبتنی بر بلاک چین را در آینده متاورس با یکدیگر مقایسه کرده است. در ادامه، این یادداشت را از زبان نویسنده می‌خوانید.

همچنین بخوانید: متاورس چیست؟ همه چیز درباره زندگی در جهان دیجیتال

آیا فیس‌بوک متولی خوبی برای متاورس است؟

در کنفرانس فیس‌بوک کانکت (Facebook Connect) که هفته گذشته برگزار شد، مارک زاکربرگ، بنیان‌گذار و مدیرعامل مِتا، برنامه‌های خود را برای صرف هزینه ۱۰ میلیارد دلاری جهت توسعه متاورس اعلام کرد. متاورس اکوسیستمی از تجربیات، سرویس‌ها و پلتفرم‌های دیجیتال به‌هم‌پیوسته است که به‌صورت یکپارچه با دنیای واقعی ترکیب می‌شوند.

این شرکت پیش از این هم، مانند زمانی که از تعهد خود مبنی بر اجباری‌نبودن داشتن حساب فیس‌بوک برای استفاده از محصولات اوکولوس (Oculus) صرف‌نظر کرد، بارها و بارها نشان داده است که به‌دنبال اعمال کنترل‌های سختگیرانه در مورد نحوه استفاده و دسترسی به متاورس است. به هر حال ایجاد وابستگی به اکوسیستم، روشی محبوب و آزموده‌شده برای اجبار کاربران به تعامل مداوم و در عین حال ایجاد انحصار در رقابت است.

با توجه به اینکه زاکربرگ شخصاً متاورس را «نسل بعدی اینترنت» نامیده است که صدها میلیون کاربر از آن استفاده خواهند کرد، بعید به‌ نظر می‌رسد که این شرکت بزرگ با سهامدارانی که باید رضایت آنها را هم جلب کند، تمام تلاش خود را در پشت صحنه برای تبدیل‌کردن مِتا به مرکز اصلی متاورس، انجام ندهد.

بدون تردید با راه‌کارهای جدیدی که این چشم‌انداز برای خلق آثار جدید، معاشرت و کار در فضای آنلاین ارائه می‌کند، متاورس در ادامه به یک رسانه فراگیر تبدیل می‌شود که بیشتر افراد آشنا به اینترنت تا حدودی با آن تعامل خواهند داشت.

وال‌استریت ژورنال اخیراً گزارشی در انتقاد از فیس‌بوک منتشر و در آن فاش کرده است که این شبکه اجتماعی درگیر انبوهی از مشکلات است و فعالیت‌های تجاری بسیار مشکوکی هم دارد؛ از دعوی حقوقی در خصوص اهمال این شرکت نسبت به کنترل محتوای مخرب در شبکه‌های اجتماعی گرفته تا امتیازدهی به برخی از کاربران خاص. تمام این موارد در تضاد کامل با دیدگاه زاکربرگ نسبت به متاورس است که در آن برابری و مساوات حرف اول را می‌زند.

این اسناد همچنین نشان می‌دهند که فیس‌بوک به‌سرعت در حال ازدست‌دادن محبوبیت خود میان متولدین بین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۰ میلادی است؛ نسلی که به‌احتمال زیاد با فناوری‌های مرتبط با متاورس تعامل خواهد داشت.

برنامه‌های متا پیش از این به‌طور گسترده مورد انتقاد قرار گرفته است و الکساندریا اوکسیوکورتز (Alexanderia Ocsio-Cortez)، سیاستمدار آمریکایی، به‌تازگی در یک طعنه توییتری از آن با عنوان «سرطان دموکراسی» یاد کرده است. به‌ نظر می‌رسد که این احساس یک اجماع عمومی میان طرفداران ارز دیجیتال در توییتر باشد که واکنش مثبتی به خبر ورود فیس‌بوک به متاورس نشان نداده‌اند.

اوکسیو کورتز در توییتی نوشته است:

مِتا می‌تواند خود را این گونه معرفی کند: «ما سرطانی برای دموکراسی هستیم که در جهت تقویت ماشین نظارتی و تبلیغات سیاسی جهانی برای رژیم‌های استبدادی و نابودی جامعه مدنی به وجود آمده است. برای منفعت!»

این بازی یک فریب است و به‌نفع کاربران نخواهد بود. متا می‌خواهد مالک هویت دیجیتالی کاربران باشد و با توجه به مسیرش، بیش از هر زمان دیگری به داده‌های کاربران دسترسی خواهد داشت.

نقش بلاک چین در متاورس

انتظار می‌رود بلاک چین به‌طور گسترده به یکی از فناوری‌های کلیدی تبدیل شود که توسعه یک فضای مجازی کاملاً فراگیر را که به‌اندازه اینترنت نسل دوم وب امن است، امکان‌پذیر می‌کند.

به‌‌لطف راهکارهای هویت دیجیتال مبتنی بر بلاک چین که شخصیت‌های دیجیتال کاملاً پایدار را تقویت می‌کند و دارایی‌های دیجیتالی که دسترسی به خدمات و محصولات را فراهم می‌کنند، متاورس می‌تواند وارث ارزش‌هایی مانند دسترسی فارغ از مجوز، سانسورناپذیری، امنیت و تمرکززدایی باشد؛ ارزش‌هایی که صنعت بلاک چین بر پایه آنها بنا شده است.

رهبران حوزه فناوری در تلاش برای توسعه متاورس و شکل‌دهی آن بر اساس تصورات خود، به‌دنبال نفوذ به زیرساخت‌های بلاک چین هستند. از این گذشته، متاورس قرار است در چند سال آینده نرخ رشد ترکیبی سالانه ۱۳.۱ درصد را تجربه کند و این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود فناوری بلاک چین حداقل تا سال ۲۰۲۵، ۳۲.۴ درصد رشد کند. با توجه به این موضوع، انگیزه مالی قدرتمندی برای ایجاد یک جایگاه زودهنگام در این زمینه وجود دارد.

توییتر قرار است با بلو‌ اسکای (Bluesky)، یک پروتکل شبکه اجتماعی غیرمتمرکز که در نهایت برای میزبانی انواع شبکه‌های اجتماعی از جمله خودِ توییتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، یکی از اولین‌ شرکت‌هایی باشد که وارد این حوزه می‌شود. با این حال، با توجه به اینکه توییتر هم مانند فیس‌بوک بیش از اندازه در معرض بحث‌و‌جدل‌هایی مانند تعلیق مشکوک برخی از حساب‌های کاربری، هک‌شدن حساب کاربری افراد مشهور و گزارش‌های متعدد از سانسورهای دولتی قرار گرفته است، مشخص نیست که این مجموعه از اصول اساسی پذیرفته‌شده در صنعت بلاک چین پیروی می‌کند یا خیر.

گفتنی است توییتر و بسیاری دیگر از شبکه‌های اجتماعی در چند کشور ممنوع شده‌اند. همان‌ طور که پیش از این درباره کیف پول ارز دیجیتال فیس‌بوک، یعنی نووی (Novi) دیده‌ایم، پروژه‌های ارز دیجیتال وابسته به شرکت‌های بزرگ بیشتر زیر ذره‌بین دستگاه‌های نظارتی قرار می‌گیرند؛ اتفاقی که اغلب دامنه فعالیت آنها را محدود می‌کند و در نهایت به ارائه یک محصول ضعیف منجر می‌شود که در آن تعادل بین سود و پیشرفت، به سمت سود متمایل شده است.

طیف گسترده‌ای از شبکه‌های اجتماعی متعلق به صنعت ارز دیجیتال و پروژه‌های متاورس، در حال حاضر در حال توسعه هستند. این پلتفرم‌ها در مقایسه با محصولات مورد حمایت شرکت‌های بزرگ یک امتیاز کلیدی و مزیت فنی دارند و آن این است که می‌توانند فارغ از مجوز و دموکراتیک باقی بمانند. این ویژگی شامل پروژه‌هایی مانند دیسنترالند (Decentraland) و بلاکتوپیا (Bloktopia) می‌شود که از طریق سیستم‌های اقتصادی پیچیده و کنترل‌شده توسط خودِ کاربران، املاک و مستغلات مجازی و تجربیات دیجیتال مبتنی بر واقعیت مجازی، تصویری ابتدایی از آنچه که متاورس می‌تواند به آن تبدیل شود، ارائه می‌دهند.

شبکه‌های اجتماعی غیرمتمرکز دیگری مانند بیت اوربیت (Bitorbit) هم در این چشم‌انداز حضور دارند. بیت اوربیت بر بستر شبکه ولاس (Velas)، فورکی از بلاک چین سولانا، طراحی شده است تا با مشکلاتی مقابله کند که استفاده از شبکه‌های اجتماعی متعلق به شرکت‌های بزرگ را برای کاربران و تولیدکنندگان محتوا تبدیل به یک تجربه تلخ کرده است. بیت اوربیت از بلاک چین برای بازگرداندن حریم خصوصی و کمک به کاربران جهت کسب درآمد بهتر از محتوای خود و انجام تراکنش‌های آنلاین به‌صورت امن استفاده کرده است.

با توجه به پتانسیل متاورس برای ایجاد تغییرات اساسی در نحوه تعامل کاربران با یکدیگر و زندگی روزمره آنها، این اکوسیستم در حال شکل‌گیری است تا همه به یک فناوری بنیادی بسیار مهم دسترسی داشته باشیم.

از آنجا که شرکت‌های بزرگ در حال رقابت با جامعه باانگیزه و البته کاردان بلاک چین و ارز دیجیتال بر سر ماهیت و نحوه توسعه متاورس هستند، هنوز مشخص نیست که آیا متاورس ابزار دیگری است که با هدف سوءاستفاده گروهی خاص طراحی شده است یا اینکه همان چیزی است که همه خواهان آن هستند.