زندگی میان سیلاب‌ها: نقد و بررسی کمک به سیل‌زدگان از طریق بیت کوین

به‌کارگیری ارزهای دیجیتال در جمع‌آوری کمک‌های بشردوستانه در تخفیف آلام انسانی و حفظ و پیشرفت بهداشت عمومی این روزها متداول شده است. از اعلامیه‌ی صندوق کودکان ملل متحد فرانسه (UNICEF) که در خصوص پذیرش کمک‌های مالی در قالب ارزهای دیجیتال برتر منتشر شد تا روی کار آمدن بایننس، غول صرافی‌های ارز دیجیتال در جمع‌آوری کمک‌های مردمی به سیل‌زدگان ژاپن و کمک به کودکان جنگ‌زده‌ی یمن، همگی مصادیقی از تامین کمک‌های مالی با استفاده از ابزارهای نوینی همچون بیت کوین هستند. با دیدن چنین رویدادهایی شاید کمی این شعار را که کریپتو و بلاک چین قرار است دنیا را به‌جای بهتری تبدیل کنند را به باورهایمان نزدیک‌تر کنیم. 

همین چند روز پیش بود که مشعل لایتنینگ از یک تجربه‌ی پرداخت جهانی فرد‌به‌فرد با مشارکت بیش از ۵۰ کشور جهان، به یک پروژه‌ی خیریه‌ی مردم‌نهاد مبدل شده و به جامعه‌ غیرانتفاعی بیت کوین ونزوئلا اعطا شد تا شاید به مردم این کشور که در شرایط بسیار بد اقتصادی به سر می‌برند کمکی کرده باشد.

به نقل از دیجیاتو، در راستای کمک به هم‌وطنان آسیب‌دیده‌مان در سیل و همچنین ممانعت تحریم‌های بانکی آمریکا از جمع‌آوری مبالغ نقدی توسط ایرانیان خارج از کشور، محمد جرجندی یکی از کارشناسان ارتباطات مقیم خارج از کشور، در روزهای آغازین وقوع سیل، حساب بیت کوینی می‌سازد و با ابزار اطلاع‌رسانی محدودی که در اختیار دارد، مردم را به واریز کمک‌های مالی فرا‌می‌خواند. به گفته جرجندی، چهار تراکنش صورت گرفته که یکی از این تراکنش‌ها به مبلغ ۰.۹ بیت کوین بوده و از طریق مدیر یکی از سایت‌های شرط‌بندی فرستاده شده است؛ سایتی که فعالیت آن توسط خود جرجندی و بسیاری از کارشناسان مورد انتقاد قرار گرفته بود. در مجموع ۶۸,۴۹۵,۰۰۰ تومان برای کمک به سیل‌زدگان جمع‌آوری و به‌حساب هلال‌احمر واریز شده است.

به نقل از ایرنا، علی اصغر پیوندی رئیس جمعیت هلال‌احمر اعلام کرد که به علت بسته بودن حساب سوئیفت و ارزی هلال‌احمر حتی یک ریال به این سازمان واصل نشده و تمامی کمک‌های خارجی در قالب ارسال محموله بوده‌اند.

در حقیقت ابزارهای اطلاع‌رسانی شخصی بسیار محدود هستند و یک فرد قادر نیست تمامی ایرانیان مقیم خارج از کشور را از چنین روشی آگاه سازد. وی راهکار خود را اینچنین اعلام کرد:

 یک سازمان می‌تواند رابطی را برای پرداخت معرفی کند و این ظرفیت پخش کردن مبلغ را باید سازمان‌ها بدانند. مثلا توییتر هلال‌احمر اگر این موضوع را قوی اعلام کند، ناخودآگاه تمام شبکه‌های جهانی آن را تبلیغ کرده و به گوش همه ایرانیان می‌رسانند.

برخی معتقدند هلال‌احمر به علت دستورالعمل بانک مرکزی در خصوص ممنوعیت استفاده از بیت کوین برای بانک‌ها و موسسات اعتباری که در دوم اردیبهشت ۹۷ ابلاغ شد از ایجاد حساب بیت کوین اجتناب کرده است. اما همان‌طور که در این اعلامیه مشاهده می‌کنید تنها مراکز پولی و مالی از استفاده از ارزهای مجازی در راستای جلوگیری از پول‌شویی و تامین مالی تروریسم منع شده‌اند و رسما ذکر شده که شعب و واحدهای تابعه بانک‌ها، موسسات اعتباری و صرافی‌ها باید از هرگونه خرید و فروش این ارزها اجتناب کنند و سخنی از سازمان‌ها و ارگان‌هایی نظیر هلال‌احمر به میان نیامده است و دلیلی برای دوری از مزیت‌هایی که این فناوری در اختیار ما می‌گذارد خصوصا در امور خیریه وجود ندارد. ضمن آنکه بیانیه‌ی بانک مرکزی فعلا به صورت پیش‌نویس بوده و یک قانون نیست.

از سویی دیگر این دیدگاه وجود دارد که موسسات خیریه برای جذب کمک‌های مالی تحت قوانین خاصی هستند و نمی‌توانند پولی را که منشأ آن مشخص نیست را خرج کنند و شناسایی منشأ پول به دست آمده از ارزهای دیجیتال می‌تواند برای چنین ارگان‌هایی هنوز به‌صورت یک چالش باشد.

فناوری بلاک چین و ارزهای دیجیتال فرصت‌های جدیدی را برای خیرین و موسسات خیریه در جمع‌آوری حمایت‌های مالی فراهم می‌کند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.

شفافیت و اعتماد

از آنجا که فناوری دفتر کل توزیع‌شده عمومی بوده و در دسترس همگان قرار دارد، بنابراین سیستم‌های پرداختی که بر مبنای بلاک چین کار می‌کنند به کاربران امکان مشاهده‌ی تمام تراکنش‌ها را می‌دهند و این شفافیت سیستم را بسیار بالا می‌برد. این ویژگی می‌تواند در کنار حذف واسطه‌ها برای نظارت بر تراکنش‌ها در سیستم‌های آنلاین جمع‌آوری کمک‌های مردمی فوق‌العاده باشد. بلافاصله پس از ارسال کمک‌های مالی می‌توان این وجوه را ردیابی کرده و نحوه‌ی استفاده از این پول را مشاهده کرد. البته این نکته را در نظر داشته باشید که شفافیت به صورت کامل در این نوع سیستم‌ها هنوز تا محقق شدن فاصله‌ی زیادی دارد چراکه بیشتر موسسات خیریه‌ای که این ارزها را می‌پذیرند بلافاصله آن را به ارزهای فیات تبدیل می‌کنند و از نظر فنی سرمایه‌های جمع‌آوری شده تنها تا زمانی که به ارزهای فیات تبدیل نشده باشند قابل ردیابی هستند.

کاهش هزینه و افزایش سرعت وصول کمک‌های مردمی

همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره کردیم نظارت و کنترل سیستم‌های مبتنی بر دفترکل توزیع شده بر عهده‌ی خود کاربران بوده و به نظارت شخص ثالث در آنها نیازی نیست. از طرفی علاوه بر حذف هزینه‌های مربوط به نظارت و اعتبارسنجی، معاملات با سرعت بالاتری قابل انجام هستند و این قابلیت در مواقعی که جان آسیب‌دیدگان یک حادثه به‌ سرعت وصول کمک‌های اولیه و مالی از سوی مردم وابسته باشد، بسیار حائز اهمیت است.

دسترسی آسان به وجوه جهانی

ارزهای دیجیتال بدون مرز و جهانی هستند و  تحریم‌ها و سیاست‌های ملی دولت‌ها هیچ جایگاهی در آنها ندارند. با پذیرش کمک‌های مالی در قالب ارزهای معتبر بازار نظیر بیت کوین، اتریوم، لایت کوین و غیره، تامین سرمایه و دسترسی به اهداکنندگان در سطح بین‌المللی محقق خواهد کرد.

آیا امکان کلاه‌برداری در تأمین وجوه به این شکل وجود دارد؟

برخی منتقدین به امکان کلاه‌برداری در این روش اشاره کرده‌اند اما اگر کمی کلی‌تر به این قضیه نگاه کنیم می‌بینیم شفافیتی که این فناوری ذاتا برای ما فراهم می‌کند به جلوگیری از چنین وقایعی کمک کرده و اهداکنندگان می‌توانند وصول کمک‌هایشان به آسیب‌دیدگان را پی‌گیری نمایند. تنها چالش موجود در زمینه‌ی حفظ امنیت جمع‌آوری کمک‌های مالی بدین روش، وجود یک نقطه‌ی ورود امن برای واریز سرمایه‌هاست. اگر سازمان معتبری مانند هلال‌احمر و یا سازمانی که مردم بتوانند به آن اعتماد کنند این مبالغ را جمع‌آوری کند، هیچ نوع کلاه‌برداری‌ای صورت نخواهد گرفت. در حقیقت نقطه‌ی ورود امن، آدرس کیف پولی خواهد بود که تنها یک سازمان معتبر به آن دسترسی داشته باشد.

راهکاری برای آینده

استفاده از ارزهای دیجیتال برای تامین کمک‌های مالی در سراسر جهان مرسوم است و در این راستا پلتفرم‌های اختصاصی وجود دارد تا جایی که بایننس بزرگترین صرافی ارزهای دیجیتال، کیف پول اختصاصی خود در امور خیریه را توسعه داده است. با توجه به اینکه هیچ گونه مشکل نقدینگی‌ای برای این نوع وجوه در ایران وجود ندارد، نباید از مزیت‌هایی این روش چشم‌پوشی کرد. موسسات خیریه و سازمان‌هایی نظیر هلال احمر قادر نیستند پولی را که منشأ آن مشخص نیست را خرج کنند و برای هرگونه انتقال پولی تحت قوانین گروه ویژه اقدام مالی (FATF) برای مقابله با پول‌شویی هستند، هلال احمر در شرایط فعلی نمی‌تواند مستقیما به این شیوه تامین مالی کند و به کارگزارانی نیاز خواهد بود که مورد اعتماد این سازمان باشند.

یک پلتفرم تامین مالی بر بستر بلاک چین که سازمان‌هایی نظیر هلال احمر، NGOها و موسسات خیریه در آن قادر به ایجاد پروژه‌های تامین مالی جمعی باشند، می‌تواند تسهیل کننده باشد. این پلتفرم کمک‌های مردمی را با ارزهایی مانند بیت کوین، اتریوم، لایت کوین و یا دیگر ارزها را از خارج از کشور  دریافت می‌کند و یا می‌تواند توکن اختصاصی خود را داشته باشد.

ازآنجایی که قیمت ارزهای دیجیتال نوسان زیادی دارد بهتر است قابلیت تبدیل این ارزها به ریال در این پلتفرم در نظر گرفته شده باشد و یا اگر توکن اختصاصی‌ای دارد از نوع کوین‌های باثبات باشد و درنهایت مبالغ جمع‌آوری شده در هر پروژه به ریال به حساب ارگان مربوطه واریز گردد.

پیشنهاد ارائه شده در این مقاله صرفا دیدگاه‌های شخصی نویسنده بوده و هیچ‌گونه ادعایی بر بهینه بودن راهکار ارائه شده وجود ندارد.