آغاز فاز آزمایشی ارز دیجیتال بانک مرکزی ایران ؛ ریال دیجیتال چیست؟

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران صبح امروز یکشنبه ۳ تیرماه ۱۴۰۳ از ریال دیجیتال رسماً رونمایی کرد. ریال دیجیتال، فاز آزمایشی خود را به طور رسمی از امروز در جزیره کیش آغاز کرد. این مرحله آزمایشی با مشارکت ۲ بانک بزرگ کشور در کیش اجرا می‌شود و مشتریان شبکه بانکی از می‌توانند بدون استفاده از پول‌های کاغذی یا کارت‌های بانکی به سادگی از طریق کیف پول ریال دیجیتال و تنها با اسکن بارکد نسبت به انجام خرید کالا و خدمات مورد نظر خود اقدام کنند.

این رویداد مهم با حضور محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی، در ساختمان میرداماد بانک مرکزی برگزار شد. آن گونه که مدیران ارشد بانک مرکزی می‌گویند که رونمایی از ریال دیجیتال، نقطه عطفی در تاریخ نظام بانکی ایران و نشان‌دهنده حرکت جدی کشور به سمت دیجیتالی کردن سیستم مالی است. به‌هر روی، این رویداد اتفاق تازه‌ای است و می‌تواند سرفصل جدیدی در سیستم مالی و بانکی ایران باشد.

ریال دیجیتال چیست؟

ریال دیجیتال نسخه الکترونیکی پول رایج کشور، یعنی ریال است که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران منتشر می‌شود. این ارز دیجیتال، در واقع همان اسکناس است، اما به جای کاغذ، در قالب داده‌های الکترونیکی وجود دارد. ریال دیجیتال درست مانند پول نقد، مستقیماً تعهد بانک مرکزی محسوب می‌شود و ارزش آن دقیقاً برابر با اسکناس فیزیکی ریال است.

این ارز دیجیتال با استفاده از فناوری دفتر کل توزیع‌شده (DLT) پیاده‌سازی شده، اما برخلاف ارزهای دیجیتالی مانند بیت کوین، تحت کنترل و نظارت کامل بانک مرکزی قرار دارد. از این رو، ریال دیجیتال در دسته ارزهای دیجیتال بانک‌ مرکزی (CBDC) قرار می‌گیرد.

بیشتر بخوانید:‌ دفتر کل توزیع شده (Distributed Ledger) چیست؟

چگونه از ریال دیجیتال استفاده کنیم؟

استفاده از ریال دیجیتال بسیار ساده است. شهروندان می‌توانند با استفاده از یک اپلیکیشن موبایل، ریال‌های دیجیتال خود را در یک کیف پول الکترونیکی ذخیره کنند. برای پرداخت، کافی است کد QR فروشنده را اسکن کنند یا در آینده نیز از فناوری NFC استفاده نمایند. تراکنش‌ها بلافاصله و بدون نیاز به تسویه بین بانکی انجام می‌شود، یعنی پول فوراً از حساب خریدار کسر و به حساب فروشنده واریز می‌شود.

به گفته مدیران بانک مرکزی این سیستم برای پرداخت‌های خرد مانند خرید روزانه یا پرداخت کرایه تاکسی بسیار مناسب است و می‌تواند جایگزینی برای استفاده از پول نقد یا کارت‌های بانکی باشد.

تفاوت‌های کلیدی با سایر روش‌های پرداخت الکترونیک

بانک مرکزی ایران مدعی است که ریال دیجیتال در مقایسه با سایر روش‌های پرداخت الکترونیک، مزایای منحصر به فردی دارد که در اینجا براساس گفته‌های مدیرکل و معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی به صورت مورد به مورد ذکر شده‌اند.

• حذف نیاز به تسویه بین بانکی: برخلاف تراکنش‌های کارتی یا اینترنتی معمول، ریال دیجیتال نیازی به فرآیند تسویه بین بانکی ندارد. این ویژگی باعث می‌شود پس از انجام تراکنش، وجه بلافاصله و بدون تأخیر در اختیار فروشنده قرار گیرد.
• افزایش سرعت گردش پول: حذف فرآیند تسویه بین بانکی، سرعت گردش پول در اقتصاد را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. این امر می‌تواند به رونق کسب و کارها و تسریع فعالیت‌های اقتصادی کمک کند.
• امنیت بالاتر: استفاده از فناوری‌های پیشرفته رمزنگاری در ریال دیجیتال، امنیت تراکنش‌ها را نسبت به روش‌های سنتی افزایش می‌دهد.

مزایا و اهداف ریال دیجیتال از نگاه بانک مرکزی

• تسهیل پرداخت‌های خرد: ریال دیجیتال برای پرداخت‌های روزمره مانند کرایه تاکسی یا خرید‌های کوچک بسیار مناسب است. این امر می‌تواند به کاهش استفاده از پول نقد و در نتیجه کاهش هزینه‌های چاپ و نگهداری اسکناس منجر شود.
• افزایش شفافیت و بهبود نظارت: ریال دیجیتال، کارایی نظارت و جمع‌آوری اطلاعات در حوزه پرداخت را برای بانک مرکزی به طور چشمگیری افزایش می‌دهد. این امر به سیاست‌گذاران اقتصادی کمک می‌کند تا با دسترسی به داده‌های دقیق‌تر و به‌روزتر، تصمیمات مؤثرتری اتخاذ کنند.
• مقابله با تحریم‌ها: استفاده از ریال دیجیتال در تشکیل بلوک‌های CBDC می‌تواند به کاهش آثار تحریم‌ها کمک کند. این موضوع می‌تواند راهی برای تسهیل مبادلات مالی بین‌المللی در شرایط تحریم باشد.
• توسعه اقتصاد دیجیتال: راه‌اندازی ریال دیجیتال، زیرساخت‌های لازم برای رشد کسب و کارهای آنلاین و فین‌تک‌ها را فراهم می‌کند. این امر می‌تواند به رشد و توسعه اکوسیستم استارتاپی در حوزه فناوری‌های مالی کمک شایانی کند.
• پدافند غیرعامل: ریال دیجیتال به عنوان ابزاری برای پدافند غیرعامل محسوب می‌شود. در صورت بروز اختلال در سیستم‌های بانکی سنتی، ریال دیجیتال می‌تواند به عنوان یک راهکار جایگزین برای حفظ جریان مبادلات مالی عمل کند.

نحوه اجرا و جزئیات فنی پیاده‌سازی

ریال دیجیتال در حال حاضر به صورت آزمایشی در جزیره کیش اجرا می‌شود. انتخاب این منطقه به دلیل پیشرو بودن آن در حوزه فناوری و آمادگی زیرساخت‌های لازم صورت گرفته است.

روش‌های پرداخت:

استفاده از کد QR: در فاز اول، پرداخت‌ها با اسکن کد QR انجام می‌شود که روشی ساده و سریع است.

فناوری NFC: در مراحل بعدی، استفاده از فناوری NFC برای پرداخت‌های بدون تماس پیش‌بینی شده است.

همچنین گفته شده است که در جزیره کیش با بازارهای اصناف و تاکسی‌ها هماهنگی شده تا مردم بتوانند از ریال دیجیتال استفاده کنند و  این اقدام، زمینه را برای آشنایی عملی مردم با این فناوری جدید فراهم کند.

مراحل اجرا پروژه

طرح توسعه ریال دیجیتال بیش از ۳ سال طول کشیده است و نمایانگر رویکرد گام به گام و محتاطانه بانک مرکزی در اجرای این پروژه مهم است. مراحل اجرای ریال دیجیتال به این ترتیب بوده است:

• مطالعات اولیه: از سال ۱۴۰۰
• فاز پیش‌آزمایشی: از ابتدای سال ۱۴۰۱
• فاز آزمایشی محدود: از خرداد ۱۴۰۲
• فاز آزمایشی گسترده: از تیر ۱۴۰۳

جایگاه ایران در توسعه ارز دیجیتال بانک مرکزی

ایران با راه‌اندازی ریال دیجیتال، به جمع کشورهای پیشرو در زمینه ارز دیجیتال بانک مرکزی پیوسته است. طبق اعلام محرامیان، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی، ایران سیزدهمین کشور دارای پول دیجیتال بانک مرکزی با امکان پرداخت خرد در دنیاست. گفتنی است که ۷۶ کشور در حال بررسی و توسعه پول دیجیتال بانک مرکزی هستند و ۱۶ کشور در مرحله مطالعات مقدماتی قرار دارد.

همچنین ۱۰ کشور در مرحله پایلوت و آزمایشی قرار دارند و ۳ کشور در مرحله عملیاتی هستند. این آمار نشان می‌دهد که ایران در حال حاضر در زمره کشورهای پیشرو در این زمینه قرار گرفته است.

آمادگی زیرساختی ایران برای پذیرش ریال دیجیتال

آمار بانکداری الکترونیک بانک مرکزی نشان‌دهنده آمادگی زیرساختی کشور برای پذیرش ریال دیجیتال است. طبق گفته معاون بانک مرکزی بیش از ۹۳ درصد جمعیت بالای ۱۸ سال به خدمات الکترونیکی بانکی دسترسی دارند . همچنین هر ایرانی روزانه به طور متوسط ۵ تراکنش انجام می‌دهد. طبق آمار ارائه شده، سالانه ۱۴ هزار همت تراکنش در شبکه بانکی انجام می‌شود و حجم تراکنش‌های ساتنا به ۴۰ همت می‌رسد. این آمار نشان‌دهنده سطح بالای نفوذ خدمات بانکداری الکترونیک در ایران است و زمینه مناسبی برای پذیرش ریال دیجیتال فراهم می‌کند.

نتیجه‌گیری

رونمایی از ریال دیجیتال نشان‌دهنده ورود ایران به عصر جدیدی از فناوری‌های مالی است. این پروژه با بهره‌گیری از فناوری دفتر کل توزیع‌شده (DLT)، پتانسیل تحول در زیرساخت‌های پرداخت کشور را دارد. از منظر اقتصاد کلان، ریال دیجیتال ابزاری قدرتمند برای اعمال سیاست‌های پولی دقیق‌تر است. همچنین، این پروژه می‌تواند نقش مهمی در مقابله با تحریم‌های مالی و تسهیل مبادلات بین‌المللی ایفا کند. توسعه اکوسیستم فین‌تک و تقویت اقتصاد دیجیتال از دیگر پیامدهای احتمالی این طرح است.

در نهایت، موفقیت ریال دیجیتال به عوامل متعددی از جمله پذیرش عمومی، تطبیق قوانین و مقررات و همکاری بخش خصوصی بستگی دارد. با این حال، این پروژه گامی مهم در مسیر مدرنیزاسیون نظام مالی ایران و هماهنگی با روندهای جهانی در حوزه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی محسوب می‌شود.