زیان غیردائمی چیست؟

در سال‌های اخیر، حوزه‌‌های فعالیت در ارزهای دیجیتال گسترش چشمگیری پیدا کرده و به همان نسبت، روش‌های کسب سود کاربران نیز بیشتر شده است. امروزه، کاربران می‌توانند ارزهای دیجیتال خود را سهام‌گذاری کنند و از این طریق به سود برسند. همچنین، با کشت سود (Yield Farming) و وام‌دادن ارزهای دیجیتالشان می‌توانند سود سالانه دریافت کنند. دراین‌میان، روش دیگری نیز برای کسب درآمد وجود دارد و آن تأمین نقدینگی صرافی‌های غیرمتمرکز و دریافت پاداش در ازای آن است.

باید به این نکته توجه کرد که روش‌ها و فرصت‌های کسب سود بدون ریسک‌ نیستند و حتی می‌توانند ضررهای جبران‌ناپذیری به سرمایه کاربران وارد کنند. این ضررها فقط مختص افراد تازه‌کار نیست؛ اما بدیهی است که هرچه اطلاعات بیشتری در این زمینه داشته باشید، با آگاهی بیشتری وارد عمل خواهید شد و درنهایت، خطر کمتری سرمایه‌تان را تهدید خواهد کرد. با کسب اطلاعات بیشتر از این حوزه، می‌توانید زمان‌های مناسب ورود‌و‌خروج سرمایه خود را بهتر تشخیص دهید و به‌دنبال آن ریسک ازدست‌دادن سرمایه‌تان را کاهش دهید.

یکی از این ضررها زیان غیردائمی است که هنگام تأمین نقدینگی برای صرافی غیرمتمرکز رخ می‌دهد. در این مطلب، ابتدا نگاهی کوتاه به فرایند تأمین نقدینگی خواهیم انداخت و سپس مفهوم زیان غیردائمی را بررسی خواهیم کرد؛ پس تا پایان مقاله همراه ما باشید.

در عین حال می‌توانید برای آشنایی بیشتر با این مفهوم، ویدئو زیر را مشاهده کنید.

تأمین نقدینگی چیست و چه عملکردی در صرافی‌های غیرمتمرکز دارد؟

در امور مالی غیرمتمرکز یا دیفای، اصطلاح بازارساز خودکار (AMM) همان صرافی غیرمتمرکزی است که به افراد کمک می‌کند تا به‌صورت خودکار و بدون نیاز به کارگزاری و دفتر سفارش (Order Book) معامله کنند. به‌عبارت‌دیگر، بازارسازها قراردادهای هوشمندی هستند که روی بلاک چین راه‌اندازی می‌شوند. این قراردادهای هوشمند شرایط و کدنویسی سخت (Hard Coding) را برای ایجاد بازار و کمک به کاربران برای خرید یا فروش یا مبادله کوین‌‌ها و توکن‌هایشان دارند.

یونی‌سواپ (Uniswap)، بالانسر (Balancer)، توکن دائو کرو (Curve DAO Token)، کایبر نتوورک (Kyber Network)، پنکیک سواپ (PancakeSwap)،‌ سوشی‌سواپ (Suchiswap)، وان‌اینچ (۱Inch)، بنکور (Bancor)، پرپچوال پروتکل (Perpetual Protocol) و ریدیوم (Raydium) نمونه‌هایی از بازار‌سازهای خودکار هستند.

بیشتر بخوانید: بازارساز خودکار (AMM) چیست؟ آشنایی با قلب تپنده صرافی‌های غیرمتمرکز + ویدئو

با استفاده از بازارساز خودکار، معامله‌گران دیگر به استفاده از دفاتر سفارش برای کشف قیمت ارز دیجیتال نیازی ندارند. درعوض، بازارساز خودکار تمام قیمت‌ها را به‌طور خودکار به آن‌ها گزارش می‌کند. برای انجام این کار، بازارسازها از مفهومی به ‌نام استخر نقدینگی (Liquidity Pool) استفاده می‌کنند. هر کاربری می‌تواند استخر ایجاد کند یا به آن بپیوندد و نقدینگی آن را تأمین کند. کاربران در ازای ایجاد استخر و تأمین نقدینگی آن پاداش‌ دریافت می‌کنند.

هنگامی که نقدینگی استخرها فراهم می‌شود، سایر کاربران می‌توانند از نقدینگی موجود در استخر برای مبادله توکن‌ها استفاده کنند. هر زمان که شخصی در استخری معامله‌ای انجام می‌دهد، کارمزد معاملاتی از او دریافت می‌شود و بین تأمین‌کنندگان نقدینگی استخر توزیع می‌شود.

یکی از نکات مهمی که باید در استخرهای نقدینگی رعایت شود، نزدیک نگه‌داشتن قیمت دارایی موجود در استخر به قیمت واقعی بازار است. بازارسازهای خودکار برای نزدیک نگه‌داشتن قیمت به بازار واقعی، معمولاً از برخی الگوریتم‌های خودکار استفاده می‌کنند. در ساده‌ترین شکل، الگوریتم می‌گوید که ارزش کل دارایی‌های موجود در مجموعه همیشه باید ثابت بماند. این فرمولی است که ورژن اولیه یونی‌سواپ از آن استفاده می‌کند:

مقدار ثابت = نقدینگی توکن دوم x نقدینگی توکن اول

به‌عنوان مثال، اگر استخر اولیه ۱۰ اتر (ETH) و ۱,۰۰۰ یواس‌دی کوین (USDC) داشته باشد، مقدار ثابت برابر می‌شود با: 10000=10x1000

اگر پس از چند معامله در استخر تعداد اتر به ۵ واحد کاهش یابد، طبق این قانون، استخر باید ۲,۰۰۰ یواس‌دی کوین داشته باشد تا طبق فرمول، مقدار نهایی ثابت بماند. با استفاده از این الگوریتم، قیمت‌ها در لحظه و در سواپ‌ها (Swaps) تنظیم می‌شوند.

با چنین مدل‌هایی، کاربرانی که نقدینگی را دراختیار این استخرها قرار می‌دهند، پاداش‌هایی در قالب‌های سهمی از کارمزد معاملات یا توکن‌هایی دریافت می‌کنند که بازارساز خودکار ارائه می‌دهد. به‌عنوان مثال، در یونی‌سواپ هر معامله ۰.۳درصد کارمزد دارد که پس ازجمع‌آوری، تمامشان بین تأمین‌کنندگان نقدینگی توزیع می‌شوند. علاوه‌بر‌این، ارائه‌دهندگان نقدینگی می‌توانند توکن UNI استخر نقدینگی را دریافت و آن را مجدداً در جای دیگری سرمایه‌گذاری کنند.

در نگاه اول، ایده بازارسازهای خودکار و سرمایه‌گذاری ازطریق آن‌ها ممکن است هیجان‌انگیز به‌نظر برسد؛ بااین‌حال، خطرهایی نیز وجود دارد. به‌طور خاص، «زیان غیردائمی» نوعی از ضرر است که وقتی از بازارساز خودکار برای تأمین نقدینگی استفاده می‌کنید، ممکن است متحمل آن شوید. در‌ادامه، با این نوع از زیان بیشتر آشنا می‌شویم.

زیان غیردائمی (Impermanent Loss) چیست و چگونه رخ می‌دهد؟

زیان غیردائمی زمانی اتفاق می‌افتد که نقدینگی را به استخر نقدینگی ارائه می‌کنید و سپس قیمت دارایی‌های سپرده‌شده شما نسبت به زمان سپرده‌گذاری تغییر می‌کند. هر‌چه این تغییر بیشتر باشد، بیشتر درمعرض زیان‌های غیردائمی قرار می‌گیرید. در این شرایط، زیان به حالتی گفته می‌شود که ارزش دلاری دارایی‌تان در زمان برداشت، درمقایسه‌با زمان سپرده‌گذاری کاهش یافته باشد.

استخرهای شامل دارایی‌هایی که در محدوده قیمتی نسبتاً ثابتی باقی می‌مانند، کمتر درمعرض زیان غیردائمی قرار خواهند گرفت. به‌عنوان مثال، استیبل‌کوین‌ها یا توکن‌های رپد (Wrapped Token) در محدوده قیمتی نسبتاً ثابتی قرار دارند. در این شرایط، خطر و زیان کمتری ارائه‌دهندگان نقدینگی را تهدید می‌کند.

بیشتر بخوانید: توکن رپد (Wrapped Token) چیست؟

پس با این شرایط، چرا ارائه‌دهندگان نقدینگی با وجود خطرهای ناشی از زیان‌های احتمالی همچنان نقدینگی‌هایشان را دراختیار استخرها قرار می‌دهند؟ پاسخ این پرسش کارمزدهای معاملاتی است؛ ویژگی‌ای که می‌تواند زیان‌های غیردائمی را خنثی کند. درواقع، برخی از استخرهایی که با زیان‌های دائمی مواجه هستند، به‌لطف کارمزدهای معاملاتی همچنان می‌توانند سودآور باشند.

همان‌طورکه گفتیم،‌ یونی‌سواپ برای هر معامله‌ ۰.۳درصد کارمزد دریافت می‌کند. اگر حجم معاملات زیادی در چنین استخری اتفاق بیفتد، تأمین نقدینگی می‌تواند سودآور باشد. حتی اگر استخر به‌شدت درمعرض زیان دائمی هم باشد، حجم زیاد کارمزدها خطر احتمالی را کاهش می‌دهد. البته فراموش نکنید که این سود و زیان کاملاً به پروتکل، استخر، دارایی‌های سپرده‌شده و حتی شرایط بازار نیز بستگی دارد.

اجازه بدهید برای آنکه متوجه شویم چگونه ممکن است زیان غیردائمی برای ارائه‌دهنده نقدینگی ایجاد شود، مثالی بزنیم. آلیس ۱ اتر و ۱۰۰ دای (DAI) را در یک استخر نقدینگی سپرده‌گذاری می‌کند. در این بازارساز خودکار، جفت توکن سپرده‌شده با‌‌‌توجه‌‌به مقدار باید ارزشی معادل داشته باشند؛ بنابراین، در این مثال قیمت هر اتر در زمان سپرده‌گذاری برابر با ۱۰۰ دای در نظر گرفته شده است. این بدان‌معناست که ارزش دلاری کل سپرده آلیس در زمان سپرده‌گذاری معادل ۲۰۰ دلار است. علاوه‌بر‌این، درمجموع ۱۰ اتر و ۱,۰۰۰ دای در استخر وجود دارد که تأمین‌کننده‌های دیگری مانند آلیس تأمین کرده‌اند؛ بنابراین، اگر نقدینگی کل استخر ۱۰,۰۰۰ دلار در نظر گرفته شود، آلیس ۱۰درصد از سهم استخر را دراختیار دارد.

فرض کنیم که قیمت اتر به ۴۰۰ دای افزایش یابد. در این حالت، آربیتراژکنندگان وارد یونی‌سواپ‌ می‌شوند و شروع به خریدن اتر‌های ارزان می‌کنند تا آن‌ها را با قیمت بیشتر در بازار‌های دیگر بفروشند. این خریدها تا جایی ادامه می‌یابد که قیمت اتر در یونی‌سواپ نیز با قیمت بازار خارجی برابر شود. بنابراین، معامله‌گران آربیتراژ دای را به استخر اضافه و اتر را از آن حذف می‌کنند. این کار تا زمانی ادامه می‌یابد که نسبت قیمت میان ارزهای موجود در استخر باردیگر برقرار شود. به‌خاطر بسپارید که بازارسازهای خودکار دفتر سفارش ندارند؛ ازاین‌رو، عاملی که قیمت دارایی‌ها را در استخر تعیین می‌کند، نسبت آن‌ها در استخر است. در‌حالی‌که میزان نقدینگی کلی ثابت می‌ماند، نسبت دارایی‌های موجود در آن تغییر می‌کند.

اگر اتر اکنون ۴۰۰ دای باشد، نسبت بین مقدار اتر و مقدار دای در استخر تغییر کرده است. به‌دلیل عملکرد معامله‌گران آربیتراژ، اکنون ۵ اتر و ۲,۰۰۰ دای در این استخر وجود دارد. حالا آلیس تصمیم می‌گیرد وجوه خود را برداشت کند. همان‌طور‌که قبلاً گفتیم، او ۱۰درصد از سهم استخر را دراختیار دارد؛ در‌نتیجه، او می‌تواند ۰.۵ اتر و ۲۰۰ دای یا در‌مجموع ۴۰۰ دلار را برداشت کند. پس او از زمان سپرده‌گذاری توکن‌هایش که به ارزش ۲۰۰ دلار بوده تاکنون، سود خوبی به‌دست آورده، درست است؟

شاید، اما صبر کنید! اگر او خیلی ساده ۱ اتر و ۱۰۰ دای خود را در کیف پول نگه می‌داشت، چه اتفاقی می‌افتاد؟ بله، درست است! مجموع ارزش دلاری این ذخایر اکنون ۵۰۰ دلار بود. بنابراین، می‌توانیم ببینیم که آلیس با هولد‌کردن درمقایسه‌با سپرده‌گذاری در استخر نقدینگی وضعیت بهتری داشت. این همان چیزی است که آن را «زیان غیردائمی» می‌نامیم. در این مثال، ضرر آلیس چندان زیاد نبود؛ زیرا سپرده اولیه مبلغ نسبتاً کمی بود؛ اما با مبلغ بیشتر زیان بیشتری نیز متوجه سرمایه او می‌شد. پس فرامونش کنید که زیان غیردائمی می‌تواند به زیان‌های بزرگ‌تر منجر شود.

ناگفته نماند که مثال آلیس کارمزد معاملاتی را کاملاً نادیده می‌گیرد که برای تأمین نقدینگی به‌دست می‌آورد. در بسیاری از مواقع، کارمزدهای به‌دست‌آمده باعث از‌بین‌رفتن زیان می‌شود و تأمین نقدینگی را سودآور می‌کند. باوجوداین‌، درک و در‌نظر‌گرفتن زیان‌های غیردائمی قبل از ارائه نقدینگی به پروتکل دیفای بسیار مهم است.

تخمین اندازه زیان غیردائمی

اشاره کردیم که زیان غیردائمی زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت دارایی‌های موجود در استخر تغییر کند؛ اما این زیان دقیقاً چقدر است؟ ما می‌توانیم این مقدار را در نموداری رسم کنیم. توجه کنید که این نمودار کارمزدهای تأمین نقدینگی را در نظر نمی‌گیرد.

در این‌جا، خلاصه‌ای از زیان تأمین نقدینگی در استخرها در‌مقایسه‌با هولدکردن نمایش داده شده است.

• ۱.۲۵ برابر تغییر قیمت = ۰.۶درصد ضرر
• ۱.۵۰ برابر تغییر قیمت = ۲درصد ضرر
• ۱.۷۵ برابر تغییر قیمت = ۳.۸درصد ضرر
• ۲ برابر تغییر قیمت = ۵.۷درصد ضرر
• ۳ برابر تغییر قیمت = ۱۳.۴درصد ضرر
• ۴ برابر تغییر قیمت = ۲۰درصد ضرر
• ۵ برابر تغییر قیمت = ۲۵.۵درصد ضرر

نکته مهم دیگری که باید به آن دقت کنید، این است که زیان غیردائمی بدون‌ توجه به جهتی (صعودی یا نزولی) که قیمت تغییر می‌کند، اتفاق می‌افتد. تنها موضوعی که حساسیت زیان غیردائمی را آشکار می‌کند، نسبت قیمت کنونی به قیمت در زمان سپرده‌گذاری است.

جمع‌بندی

بازارساز خودکار یکی از دستاوردهای مهم امور مالی غیرمتمرکز است. نوآوری‌ای که استخرهای نقدینگی و بازارسازهای خودکار به دنیای ارزهای دیجیتال ارائه کرده‌اند، بسیار ارزشمند هستند؛ اما در‌کنار مزایای این نوآوری، محدودیت‌هایی نیز در سرمایه‌گذاری و کسب درآمد از‌طریق استخرهای نقدینگی وجود دارد. ازاین‌رو، هر سرمایه‌گذار پیش از ارائه نقدینگی به بازارسازهای خودکار، باید از خطرهای موجود آگاهی پیدا کند.

زیان غیردائمی یکی از مفاهیم اساسی است که هر سرمایه‌گذاری که قصد دارد نقدینگی به بازارسازهای خودکار ارائه کند، باید آن را کاملاً درک کند. اگر قیمت دارایی‌های سپرده‌گذاری‌شده نسبت به زمان سپرده‌گذاری تغییر کند، تأمین‌کننده ممکن است در‌معرض زیان غیردائمی قرار گیرد. زیان غیردائمی همان‌طور‌که از نامش پیداست، ضرری همیشگی نیست؛ اما شما به‌عنوان ارائه‌دهنده نقدینگی، باید بررسی کنید و بهینه‌ترین زمان‌ را برای سپرده‌گذاری و برداشت دارایی‌تان در استخر بیابید.

احتمالاً در آینده‌ای نه‌چندان دور و با پیشرفت هرچه‌بیشتر این فناوری، بازارسازهای خودکار به‌گونه‌ای طراحی خواهند شد که علاوه‌بر محدودیت‌ها و کارمزد کمتر، درنهایت نقدینگی بیشتری به کاربران دیفای ارائه کنند.