بررسی فرصت‌ها و مخاطرات بازار ارزهای دیجیتال در گزارش همایش چشم‌انداز اقتصاد ایران در سال ۹۷

«دنیای اقتصاد» در دومین روز همایش چشم‌انداز اقتصاد ایران سال ۹۷، فرصت‌ها و مخاطرات بازار ارزهای دیجیتالی را بررسی کرد.

وضعیت این بازار نوظهور در ۳ پلان به تصویر کشیده شد. در پلان اول به تاریخچه تکامل پول و چگونگی شکل‌گیری و ماهیت یافتن ارزهای دیجیتالی بر پایه شبکه بلاک چین پرداخته شد. پس از آن در پلان دوم محاسن تکنولوژی بلاک چین و انواع بسترهای موجود برای استفاده از این شبکه معرفی شدند. در انتها پلان آخر، سیر تکامل ارزهای دیجیتالی را با معرفی ۳ نسل پیشتاز این حوزه ترسیم کرد. تمایز، کاربرد و آینده‌ بیت کوین، اتریوم و ریپل به عنوان نمایندگان این ۳ نسل بررسی شدند.

وضعیت بازار ارزهای دیجیتال

سیر تکاملی پول

در طول تاریخ، شیوه‌های انجام مبادله دستخوش تغییرات زیادی شده است. اولین نوع تراکنش یا همان مبادله کالا‌به‌کالا به مرور جای خود را به مبادله بر مبنای اشیای قیمتی مانند طلا داد. پس از آن سکه‌ها و اوراق افزوده شدند و جایگاه بانک‌ها در سیستم مبادلاتی مستحکم شد؛ اما نظام بانکداری نیز به مرور با مشکلاتی که در ماهیت آن وجود داشت نیاز به جایگزین تازه‌تری را ایجاد کرد. به عنوان مثال مکانیزم «بانکداری ذخیره کسری» یکی از مشکلاتی است که انتقادات فراوانی بر آن وارد می‌شود. تحت این سیستم بانک‌ها با فرض این سناریو که امکان هجوم همزمان تمام سرمایه‌گذاران برای دریافت موجودی‌شان کم است، چند برابر پشتوانه‌ای که دارند عرضه می‌کنند. این مساله زمینه‌ساز چند بحران‌ مالی بزرگ در سطح جهانی شده است و همین موضوع دستمایه تحول‌خواهان عرصه دیجیتال برای ارائه مکانیزم جدید قرار گرفت.

داستان شکل‌گیری ارزهای دیجیتالی نتیجه جنبشی است که به نحوی پایه آن در سال ۱۹۸۱ ریخته شد.

این جنبش که به با نام «سایفرپانک» شناخته می‌شود، اولین نمود جدی خود را پس از انتشار مقالات رمزنگار و برنامه نویس آمریکایی، «دیدید چام» به ثبت رساند. چام به لزوم وجود نوعی از پول دیجیتالی غیرمتمرکز را با استفاده از علم رمزنگاری معتقد بود و اولین تجربه پول دیجیتالی را با تولید «دیجی‌کش» محقق ساخت. وجه اشتراک سایفرپانک‌ها عدم پذیرش مرکزیت کنترل پولی بود. دامنه اثر این جنبش با تشکیل پروتکل‌های مختلف و مکانیزم‌های رمزگذاری مختلف رفته‌رفته افزایش یافت. فعالیت‌های چام با کمک رمزنگاران و برنامه‌نویسان دیگر به پیدایش شبکه بلاک چین منتهی شد. در واقع، وجود این شبکه بود که امکان تولید ارزهای دیجیتالی را میسر می‌ساخت.

شبکه بلاک چین در ۳ نوع متفاوت امکان استفاده صنایع مختلف را هموار ساخته است. صنایع و خدماتی مانند بیمه، خودروسازی، املاک، بانکداری و اطلاعات می‌توانند بر حسب نیاز از مدل دلخواه خود بهره ببرند. بلاک چین‌های عمومی، نیمه عمومی و خصوصی انواع این شبکه را شکل داده‌اند. بیت کوین از بلاک چین عمومی بهره می‌برد، ریپل از نوع نیمه‌عمومی و برخی از شرکت‌ها برای ثبت اطلاعات امنیتی از بلاک چین خصوصی استفاده می‌کنند. در سال ۲۰۰۷ مانیفست بیت کوین ازسوی فرد یا افرادی موسوم به «ساتوشی ناکاموتو» در پاسخ به ناکارآمدی کنترل مرکزی پول ارائه شد. در ژانویه سال ۲۰۰۹ اولین نرم‌افزار تولید ارز دیجیتال در دسترس کاربران اینترنت قرار گرفت. این سیستم که به‌نوعی شبکه استخراج بیت کوین نیز محسوب می‌شد، در ابتدا تنها از سوی کاربران پیش‌تر فعال در این حوزه مورد استفاده قرار ‌گرفت. پس از این سال‌ها مجموعه‌ای از تحولات در عمل باعث واقعیت یافتن مفهوم انتزاعی ارزش بیت کوین شد.

امنیت و تمرکززدایی به عنوان وعده‌های اصلی بیت کوین به‌واسطه شبکه بلاک چین در طول این دوره مورد سنجش قرار گرفتند. هرچند در این بازه سرقت‌های اینترنتی ضررهای زیادی به برخی شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران زد؛ اما این حملات سایبری قادر به نفوذ در شبکه بلاک چین نبودند و اطلاعات اینترنتی کاربران و شرکت‌ها از طریق شبکه معمول اینترنت سرقت می‌شد. برای انجام تراکنش‌های بیت کوینی در چند نوبت رمزهای یکتا تولید می‌شوند. یکسری از اعداد تصادفی یکبار مصرف به این رمزها افزوده خواهند شد تا امکان دستیابی به اطلاعات تقریبا غیرممکن شود. با پایان یافتن پروسه رمزنگاری، اطلاعات وارد یک بلاک جدید می‌شوند که در صورت تایید کاربران شبکه به زنجیره‌ای از بلاک‌های دیگر ملحق خواهد شد.

درصورتی که کسی بخواهد در این سیستم اختلال ایجاد کند، ‌باید بیش از نیمی از شبکه شکل گرفته را تحت کنترل خود درآورد که هزینه گزافی نیازمند انجام این اختلال است. در واقع، زنجیره بلاک‌ها در دفتر حسابرسی عمومی کنترل می‌شوند، نه یک فرد خاص. سهولت خرید، هزینه تراکنش ناچیز و عدم‌محدودیت به مختصات جغرافیایی که امکان احتمال تحریم پولی را نیز به حداقل می‌رساند دیگر نقاط روشن معرفی شده برای این ارز دیجیتال بود. مهم‌ترین ویژگی‌های بیت کوین سقف عرضه ۲۱ میلیونی عرضه بیت کوین، مکانیزم خودتنظیمی و مکانیزم رای به ازای فعالیت‌های پردازشی بود. حجم بیت کوین‌های قابل ورود به چرخه طی سال‌های آتی با نرخ رشد هندسی ۵/ ۰ درصد در هر سال افزایش خواهند یافت. در نتیجه، در سال ۲۱۴۰ تعداد بیت کوین به سقف آن خواهد رسید. در سوی دیگر نیز وابستگی به تکنولوژی، مقیاس‌پذیری اندک و هزینه بالای استخراج به‌عنوان مهم‌ترین محدودیت‌های ارزهای دیجیتال به‌ویژه بیت کوین معرفی شدند.

پیشروی تکنولوژی ارزهای دیجیتالی

پس از بیت کوین ارزهای دیجیتالی بسیاری معرفی شده‌اند که مهم‌ترین آنها اتریوم، ریپل و بیت‌کوین‌کش هستند. اختلاف نظر جریان‌سازان و فعالان حوزه ارزهای دیجیتال باعث انشقاق رویکردها شد. انشقاقی که نتیجه آن معرفی ارزهای دیجیتال جدیدی مانند ایتریوم و بیت‌کوین‌کش شده است. ایتریوم امکان ثبت قراردادهای هوشمند را با ارائه پروتکل جدید خود افزود و بیت‌کوین‌کش برای افزایش مقیاس‌پذیری بیت کوین محدودیت حجم تراکنش‌ها را کاست. روند توسعه ارز دیجیتال با معرفی ابزارهای جدیدی مانند ریپل که امکان پرداخت لحظه‌ای را فراهم کرده و مشکل محدودیت تراکنش‌های بیت کوین را ندارد گسترده‌تر شد. مسیر ارزهای دیجیتالی در سال‌های آتی از طریق ابزارهایی چون شاردینگ، لایتنینگ و توسعه ابزارهای محاسبات کانتومی و ماشین‌های کوانتومی وارد دوره جدیدی خواهد شد. استفاده از این ابزارها سرعت، سهولت و دامنه استفاده از بستر مجازی به‌عنوان ماده اولیه تشکیل‌دهنده پول را افزایش خواهد داد.

ارزهای جایگزین

در ادامه راه‌های خرید، فروش و معامله ارزهای دیجیتال معرفی شدند. راه استفاده از این ابزار ایجاد کیف پول دیجیتالی است که امکان خرید و فروش را فراهم می‌آورد. گروه‌های مجازی و قابل اعتماد برای معامله این ارزهای دیجیتال در مراجع اینترنتی رسمی قابل دسترسی هستند. در ادامه مانیتورینگ وضعیت بازار به‌دلیل نوسانات بالای قیمت ارزهای دیجیتالی توصیه شد و عوامل تولید این نوسانات، تغییر در هزینه تراکنش‌ها، مسیرسازی بازیگران در کنار وابستگی شدید به تکنولوژی، حملات سایبری آربیتراژ زمانی و مکانی معرفی شدند. این عوامل موجب افزایش ریسک در معاملات ارزهای دیجیتال شده‌اند. در آینده می‌توان انتظار داشت که بیت کوین با محدودیت‌های نهادی بیشتری روبه‌رو شود. این در حالی است که امکان رشد قیمت ارزهای دیگری مانند ریپل در آینده بیشتر خواهد بود؛ اما فراز و نشیب‌های بیت کوین کماکان به مسیر کلی بازار ارزهای دیجیتالی شکل می‌دهد و باید به آن توجه ویژه داشت.